Quantcast
Channel: Kultura – Pinoy Weekly
Viewing all 164 articles
Browse latest View live

In defense of the Aeta

$
0
0

There is a problem when we accept teledramas as truth, such as episodes of Maalaala Mo Kaya (MMK). Created for television as feel-good TV, they tend to present deodorized and oversimplified stories of victory over poverty and insurmountable odds. As such, they gloss over many important aspects of the continuing struggle of marginalized people like peasants or indigenous people. The reality is that most people born into poverty can struggle their entire life and yet still die dirt-poor. At the very least, teledramas like MMK present idealized stories of people’s personal histories. It can even be argued that what they present are fantasies.

For the past few days, my Facebook feed has been on fire with friends’ reactions to an MMK episode involving the life of Norman King and his father, Roman King. Many people know Norman as the first Aeta who graduated from the University of the Philippines-Manila, thus earning the admiration of many people. I know Norman as a school mate and acquaintance.

Two of my friends who expressed their criticism of the episode are involved in community organizing. One is a peasant organizer and advocate based in Central Luzon whose work involves close coordination with the Aeta community in Pampanga. The second is a writer who had the chance to immerse with the Aetas recently. Both say that the Kings’ life story was heavily revised. Roman King was portrayed as a benevolent leader, someone who was brave enough to defend their tribal community from a company who wanted to build a geothermal plant within their ancestral domain. He was portrayed as an admirable chieftain who had nothing but the tribe’s best interests at heart.

After the episode aired, the Central Luzon Aeta Association (CLAA), a regional organization of Aeta people in Central Luzon issued a statement condemning the controversial revisions of Roman King’s life in the MMK episode. CLAA asserted that contrary to MMK’s depiction of Roman King as their community’s heroic Aeta leader, he was instead a tribal “dealer” who sold off pieces of their ancestral lands to both foreign and local investors. Among the alleged and (they say) well-known misdeeds of King was signing the Memorandum of Agreement (MOA) allowing the construction of the Puning Hot Spring high-class resort in Porac, Pampanga. It led to the displacement of dozens of Aeta families. Built on a huge chunk of ancestral land, the Hot Spring was portrayed on national television as a success for Aetas since it would supposedly generate employment. In reality, however, it pushed them deeper into poverty.

A few days after, Norman posted a Facebook status warning people about CLAA’s statement. Among his arguments, and those of others that have come to his defense, three key points must be discussed with more depth: (1) there was a strong accusation that those who question MMK’s depiction of the Kings’ lives, and consequently, those who support CLAA are trying to tear their communities apart, either out of envy or boredom; (2) that non-indigenous peoples who are genuine indigenous people (IP) advocates cannot and should not interfere with Aeta disputes and proceedings, because they are not from their communities and do not know their customary laws; and (3) that CLAA should name the Aetas who accuse the Kings of betrayal, and that if they cannot, then the organization must be fabricating lies.

Echoes of this kind of thinking reverberate in social media, and even beyond it. But where do these perspectives and sentiments come from? And what are their deeper implications? As both an IP advocate and a part of the middle-class, I struggle to unpack this issue and define what being a genuine IP advocate means to me.

What we are seeing in the sentiments from Norman King’s Facebook post is a form of cultural fundamentalism. Prof. Aya Ragragio, my favorite anthropology professor, noticed a similar trend affecting some Mindanao communities. Konrad Kottak described “fundamentalism” as an anti-modernist movement “wherein fundamentalists perceive a dilution, or even corruption, of their beliefs and way of life within the modern mainstream, leading them to seek a return to “an earlier, purer” way of life.” Prof. Ragragio draws an example of this in the tendency of tribal leaders in connivance with the Philippine army to insist on the principle of “kanya-kanya”; or the idea that no tribe or village (or support group) must meddle with the affairs of their neighbors. This type of thinking promoted by the State implies that there is only one way of being a “true” Aeta, or Lumad, or an IP: that you must adhere to your tribe’s laws and way of life at all times, and resist the intervention of people outside your community. Any deviation from this would mean that your tribe is being controlled, contaminated, or manipulated, as in the case of the State narrative against the Lumad during their Lakbayan ng Pambansang Minorya caravan to Manila.

Art work courtesy of <b>Kamandang</b>

Art work courtesy of Kamandag

Another alarming notion that emerges insinuates that CLAA and its supporters who challenge MMK’s accounting of their lives are causing a harmful division among their tribe. This signifies how people still see indigenous communities in this day and age: a monolith. But this impression that all Aetas think alike, or that the Aeta community has just one shared view of what is right and good for their community is not only insulting, but also essentializing. As advocates, there is a need to accept the anthropological fact that even within tribal communities, contradictions and disagreements exist. To fully and genuinely understand indigenous peoples, we need to realize first that they are not unchanging communities of peoples. They are a vibrant, dynamic, complex peoples whose tribal customs are not always “pristine” or fixed.

Another insult to indigenous peoples’ struggles would be the perspective that IPs are forever unerring and faultless and are immune to the promise of wealth and power. In Mindanao, AFP-powered paramilitary groups brag of Lumad members among their ranks. Some even admitted to killing their own relatives. And as recently exposed by CLAA, displaced Aeta communities in Pampanga have pointed their fingers at Roman King and his cohorts as land brokers of their very own ancestral domain.

Lastly, in our attempt to challenge what genuine IP advocacy means, there is a need for reflexivity when we talk about the case of Norman King. While we celebrate his achievements with him, we must also remember the thousands of indigenous children who have not lucked out on scholarships and financial aid to pursue education. Singular achievements must be recognized for what they are. But our bigger dream is for a time to come when indigenous students finishing college is no longer unique or a newsworthy event – because this becomes the norm.

The elephant in the room is that by and large, state provision and support for free and quality education for indigenous children remains an unrealized dream for most. It has to be said that IPs do not need our charity and token advocacy; they have long asserted and fought for their right to ancestral domain and self-determination. Because of lack of schools, they built their own alternative schools, they organized themselves despite state terror and fascism. If we want to be genuine IP advocates, we need to listen. When they tell us their stories of struggle for quality education for all, we must listen. Of their resistance against big transnational mining and land-grabbing companies, we must listen. Even and especially when it means challenging our trite notions of indigenous culture; even and especially when it makes us uncomfortable; and even and especially when we realize that not all IP struggles fit the romanticized and idealized mold of MMK teledramas, we must listen.

To stand in solidarity with the indigenous peoples means challenging MMK-type of narratives, and disputing the establishment’s notion of IP advocacy.

Going back to MMK, and with my points on token advocacy, I think it should now be clear how the series of Saturday night stories that MMK rations propagate the problematic view of how hard work inevitably leads to success – for contractual workers, peasant farmers, urban poor, and indigenous peoples alike. It blatantly disregards the fact that there will always be socio-political realities and structures in place to keep the poor poor. It ignores the hard truth that even when our indigenous peoples break their backs working, and struggling, no MMK happy ending is ready for their taking.


Trailer for the Maalaala Mo Kaya episode, entitled “Equal Rights”:


Never say never

$
0
0

May plano sa buhay si Joanne. Hindi nagtapos sa isang sikat na eskuwelahan, pero may ambisyon siyang makaangat sa buhay: Maging brand manager sa isang pribadong kompanya. Makabili ng itim na kotse. Mapasaya ang pamilya.

Isang gabi, napadpad siya sa isang tattoo parlor. Bakit nga ba? Di masyado pinaliwanag, pero may pinagawa siyang stickers para sa isang kliyente. Doon niya nakilala si Gio. Fil-foreigner si Gio (Amerikano? Australyano? Briton? Hindi ipinaliwanag.). Tinutustusan ng kanyang tatay ang petiburges niyang buhay—ang pagkapetiks sa karera bilang graphic artist, ang mamahaling condo, ang kaswal na pakikipagrelasyon. Pero naakit agad siya kay Joanne. Sinundan niya ang dalaga sa labas ng tattoo parlor, niyaya ng sakay. Hinintay sa harap ng opisina at niyayang ihatid niya sa bahay. Kung hindi lang natin kilala si James Reid, tiyak, mag-iisipan na natin ng masamang motibo ang binata.

Pero basta. Ang ipinaniniwala sa atin, totoo ang pagkagusto ni Gio kay Joanne. Inaraw-araw niya ang hatid-sundo sa dalaga. Niregaluhan niya ng helmet. Nilibre niya ng kain sa Seven-Eleven. Walang kalaban-laban ang dalaga: nahulog agad ang loob niya.

Sa kabila ng mga komplikasyon sa buhay ni Joanne – sa mga pangarap niyang tila mababalam dahil sa pakikipagrelasyon sa isang “mukhang laya ng City Jail” (sabi ng tatay niya, ginanap ni Rez Cortez) – nagsama ang dalawang magkarelasyon. Masasadlak ito sa krisis nang magbago ang sitwasyon ni Gio at kinailangang maghanap ng trabaho.

Saan pa nga ba, kundi sa ibang bansa. May offer kay Gio sa London. Lumalabas, magaling siyang graphic artist. Pinaniniwala tayong isang kompanyang Briton na puno ng mga empleyadong hipster ang magkakainteres na dalhin sa London mula Maynila ang isang freelancer para maging regular na inhouse artist nito. Sige na nga. Ang problema, papaano ang mga pangarap ni Joanne? Tiyak, kapag sumama siya sa London, hindi lang sa kakalimutan niya ang pinaghihirapang karera. Magsisimula siya sa pinakailalim—sa isang dayuhang bansa.

Matagal man ang pasakalye, sa puntong ito totoong gumulong ang istorya nina Gio at Joanne. Uminog ang kuwento sa problemang magkarelasyon sa ibang bansa. Ang maganda sa ginawa ng direktor at manunulat na si Antoinette Jadaone, nilabanan niya ang presyur na magsingit ng mga eksena sa London na tiyak na hinahanap ng mga big boss ng mga studio tulad ng Viva: ang mga eksena ng pasyalan ng dalawang magsing-irog, habang nagliliparan ang mga ibon, naglalakad sa magagandang tanawin ng isang dayuhang bansa, habang tumutugtog ang kanta ng singer o banda na gustong pasikatin ng big boss. Hindi niya nalabanan ito sa huling teleserye ng JaDine: Till I Met You (2016). Maatatandaan, ipinilit ng Star Cinema na isingit ang ganoong mga eksena sa sana’y seryosong mga pelikula tungkol sa mga OFW—Milan (2004) at Dubai (2005). Kahit ang Barcelona: A Love Untold ng KatNiel (2016), may ganito pa ring sakit.

Sa puntong iyon, angat ang Never Not Love You sa Milan, Dubai, Till I Met You at Barcelona. Hindi na nagpapakasapat si Jadaone sa siguradong pormula ng pagkukuwento. Sa konteksto ng mga romcom sa bansa ngayon, tiyak na pagtatawanan na ang mga pormulang ito. Tumaas na ang mga expectation, kahit sa fans ng JaDine o KatNiel. Matapos ang tagumpay sa takilya ng Kita Kita (2017)—isa pa ring romcom na naganap ang kuwento sa ibang bansa—baka mahirap nang ilusot ang romantisasyon sa dayuhang bansa bilang lugar kung saan yumayabong ang pag-iibigan.

Kumbaga, hanggang sa Kita Kita, problema pa rin ng romcoms ito: Bakit kailangang sa ibang bansa pa rin maganap ang romansa ng dalawang Pilipino? Masyado na bang nalason ng Kdramas ang panlasa natin sa romansa kaya kailanganing dalhin sina KatNiel at JaDine (at LizQuen sa My Ex and Whys) sa Espanya, Gresya o Korea para ma-inlove? Ang mabuti sa Never Not Love You, hindi lugar ng romansa ng JaDine ang London: Nakahadlang pa ito sa pag-iibigan nila. Batid ito ng milyun-milyong Pilipino sa ibayong dagat. Tinitingnan nila ang host countries nila hindi bilang lugar ng pag-ibig kundi lugar ng sakripisyo, paghihirap, pangungulila. Madalas, lugar din ito ng pang-aapi, pagsasamantala. Minsan, lugar ng kamatayan.

Kay Gio, lugar ng oportunidad at pangungulila ang London. Kay Joanne, lugar ito ito ng kalungkutan at kawalan-ng-ambisyon, ng pangangayupapa at diskriminasyon. Hindi na aspiring branch manager si Joanne sa London; waitress na lang siya, na sinisigaw-sigawan ng mga puting kostumer.

Sa usapin ng tema, ito ang kalakasan ng Never Not Love You. Matapat nitong kinikilala na hindi otomatikong maganda, hindi agad na romantiko, hindi laging masaya, na mawalay sa mga mahal-mo-sa-buhay at bayang kinalakihan. Hadlang sa pag-ibig ang sapilitang migrasyon. Winawasak nito ang mga relasyon. Sa kaso ng milyun-milyong Pilipino, winawasak nito ang mga pamilya.

Gayunman, nagkulang ang pelikula sa pagbibigay-konteksto sa kuwento nina Gio at Joanne. Hindi lang personal na desisyon ang pangingibang bansa. May kalagayan ang bansa, may mga polisiya (nakasulat man o hindi) ang Estado na nagtutulak sa mga tulad nila na mangibang bansa. Bakit walang makuhang magandang trabaho si Gio sa Maynila? Bakit iisa ang ruta ng tagumpay na nakikita ni Joanne para makaangat sa buhay?

Mainam sanang nilawakan pa ni Jadaone ang sipat sa mundo ng dalawa. Mas madalas, hindi natin malay na naaapektuhan ng kalagayan ng bansa ang personal nating mga desisyon. Sa ganung sipat sana, mapapaunlad ni Jadaone ang pagtatapos ng pelikula. Madalas, para sa maraming Pinoy, hindi madali ang umuwi. Nagkakagiyera na at lahat sa ibang bansa, pinipilit pa rin ng marami sa kanila na magtrabaho roon. Sumasapat lang ang mga remitans para mabuhay ang pamilya—hindi ito sapat para makapag-ipon o talagang maiangat sa sila sa buhay. Wala ring mauuwiang trabaho ang mga OFW. Walang sapat na industriya ang Pilipinas para sa kanila.

Sa dulo, gumamit pa rin ng pormula ang Never Not Love You: na mananaig at mananaig ang pag-ibig ng dalawang magkasintahan. Pero matapos ang pelikula, hindi tayo mapapakali. Alam natin, mabuway ang relasyon, mabuway ang batayan ng pagbabalikan. Walang forever. Never say never.


 

Protesta de Mayo: Kakaibang sagala

$
0
0
Protesta de Mayo. <b>Ryan Plaza</b>

Protesta de Mayo. Ryan Plaza

Maulan ang hapon nang nagsimula ang mga volunteer sa Sunken Garden sa Unibersidad ng Pilipinas, Diliman. Inayos nila ang mga arko, hinanda ang mga damit na isusuot ng mga magsasagala. Mayo nga naman, at panahon ng Flores de Mayo. Ngunit hindi ito ang karaniwang sagala.

Inilunsad ng Karapatan ang kanilang Protesta de Mayo. Paliwanag ni Cristina Palabay, pangkalahatang kalihim ng grupong nagbabantay sa sitwasyon ng karapatang pantao sa bansa, tatlong taon na nila itong isinagawa: ang una ay noong panahon ni dating pangulong Gloria Arroyo.

“Isa itong spin-off ng tradisyunal na Flores de Mayo. Karugtong din ito sa kampanyang #BabaeAko at #LalabanAko ng kababaihan laban sa sexism at misogyny ni Duterte,” ani Palabay.

Nagparada ng limang ensemble ang Karapatan na ang bawat isa ay nagpapakita ng isang isyu ukol sa karapatang pantao sa rehimen ni Pang. Duterte.

Ipinakita ni La Reina de la Verdad ang patuloy na atake at karahasan laban sa kalayaan sa pamamahayag. Simbolo naman ng pakikibaka para sa katarungan sa mga biktima ng gera kontra droga ang La Reina de los Martires. “Hindi krimen ang aktibismo” ang mensahe ni La Reina Esperanza, na isinalarawan ni Gabriela Silang. Pakikibaka ng mga taga-Mindanao ang isinalarawan ng La Reina de la Paz. Inhustisya laluna sa mga bilanggong pulitikal na ikinulong sa mga gawa-gawang kaso ang ipinakita ni La Reina de la Justicia.

Tumulong sa pagdisenyo ng mga kasuotan ang iba’t ibang volunteer na nanggaling sa iba’t ibang grupo. Nagtulong sina Rey Asis, dating tagapangulo ng College Editors Guild of the Philippines, at Jani Llave, dating kawani ng Pinoy Weekly. Dinisenyo at ginawa naman ni Albert Fontanilla ang isa pang damit. Ipininta ni Atty. Maria Sol Taule, na tumulong rin sa kaso ni Sr. Patricia Fox, ang dalawa sa mga kasuotan.

Kasama nila sa parada ang mga kaanak ng mga biktima ng iba’t ibang uri ng paglabag sa karapatang pantao. Ipinakita ng “Protesta de Mayo” na maaring maging malikhain at masining sa pagsasaad ng protesta.

Tula | Ganito si Ka Luis

$
0
0

Hinintay mo ako sa huling sandali
Tulad ng paghihintay mo sa mga di ko pag-uwi
Humawak ka sa aking kamay
kahit papalamig na ang iyong katawan
Na para bang panatag ka na, tuwing ako ay nariyan.

Ang ating pagsasama’y di karaniwan
Di -tradisyunal, di maintindihan
Ngunit sa pagitan nating dalawa
ay malinaw ang mga batayan
Sa piniling landas ng buhay.

Di kita pansin noong una kitang makita
Maliit ka, di kaguwapuhan at banlag pa
Pero nang iduyan mo ako sa iyong mga tula
Ewan ko ba para kang nagmukhang tala.

Sabi mo pa noon
“ang pag-ibig ko sa iyo ay higit pa sa pambansang demokrasya”
Kinilabutan ako dahil labis na ito
Pero biglang pumihit ka at sinabing
Syempre, naman, may sosyalismo pa.

Parati kang nagbibiro, nagpapatawa
Kahit gusto na kitang sakalin sa lakas ng iyong pang-aalaska
“He finds humor in the most outrageous things” sabi nga ng aking
pamangkin
Tulad ng paghahanap ng kamera
Habang naka-suwero ka at oxygen.

Talaga namang kakaiba ang lalim at talas ng iyong pag-iisip
Malawak ang iyong pananaw at interes
At para kang encyclopedia
Inaaral mo nang buong giliw ang bawat gusto
Ma-pulitika man, siyensa, digmaan, kalusugan, kalawakan,
pati takbo ng kabayo sa Sta Rosa.

Hindi ka man tapos ng kurso,
kaya mong ituro nang buo
ang kurso ng lipunan at rebolusyong Pilipino
Sa paraang pakuwento –
walang notes, walang outline, walang visual aids.

Mag-aral ka, mag-aral ka ang sabi mo sa akin
Tigilan na ang sobrang youtube at telenovela
Lakbayin ang mundo, hindi lamang ni Mao,
gayundin nina Marx, Lenin at Engels
At hawakan nang mahigpit ang DM at HM.

Marubdob ka rin kung magbasa, magsulat, magsalin
Kahit gamit ay sulat-kamay o matandang typewriter
Nahilig ka man sa computer, ilang taon ka ring natulala
Nang sa isang iglap na-delete ang marami mong akda

Hindi lahat ng kaalaman mo ay halaw sa libro
Ang buhay mo ay buhay ng masa –
payak, kulang sa rekurso, walang pera
Nagtinda ka ng diaryo at sigarilyo
Kahit pa man sana NSDB scholar ka
Dahil problema pa rin kung paano makakarating sa eskwela.

Ginalugad mo ang mga komunidad para mag-organisa
Kumatok ka sa mga pagawaan para abutin ang mga unyonista
Naging tahanan mo ang maraming tahanan
Naging eskwelahan mo ang maraming picketline
Bumangka ka sa maraming huntahan
Lumobo ang iyong mga kasama at kaibigan
Nakipagtagisan ka ng talino
sa mga panatiko sa Luneta at Plaza Miranda
Nilaman ka ng mga rali at demonstrasyon
laban sa diktadura at mga imperyalista
Tinawid mo ang kabundukan
para malaman ang buhay ng mga pambansang minorya
At sa dami ng Dumagat sa bahay wala na akong mahakbangan pa.

Nahilig ka sa pagsasalin dahil mahina ka sa Ingles
Suki ka ng public libraries at kaulayaw
ay diksyunaryong English-Pilipino
Ayaw mong ipagkait ang yaman ng Marxismo
laluna sa mga manggagawa
Kaya sa wikang Pilipino ka nagsisimula
Buong buhay mo wala kang pinangarap
kundi ang paglaya ng uring ito
Ang pagpawi ng pagsasamantala at pang-aalipin
Hindi lamang ng uri sa uri, kundi ng tao sa tao.

Dumaan din ang panahon na inabot ka
ng lungkot, panghihinayang, pagkasiphayo
Kaya tuloy lalong kumita si San Miguel sa iyo
Timgin mo wala namang interesado sa mga salin mo
Liban sa mga anay, langgam, alikabok
Gagawin mo na sanang hanapbuhay ang pagsasalin
Papal encyclicals at Koran, di ka binayaran pala.

Pero nitong Mayo Uno, ang saya-saya mo
Kahit maysakit nabuhayan ka ng sigla
kumislap ang iyong mga mata
Nagbunyi ka sa pagkakaisa ng KMU at ng iba pa
Sana magtuluy-tuloy na, ang sabi mo
Sabay tanong sa akin: “naitabi pa ba ang aking mga salin?
Kaya pa ba irekober ang mga ito?”

Lihim akong natuwa
Ngunit sandali lamang pala
Dahil matutuldukan na ang iyong mga akda
Pero hindi ang iyong ala-ala sa akin.

Sa iyong pag-alis ay ibaon mo
Ang pangakong titipunun at aayusin ko
Ang lahat ng natitira mo pang salin
Upang sa darating na mga araw
Magsilbi ang mga itong pamana mo
Sa kasalukuyan at susunod pang mga henerasyon
Ng magigiting na anak ng bayan ng uring anakpawis.

Mabuhay ka, Ka Luis!

Evelyn
12 Mayo 2018, Quezon City

 

Elementaryang paalala mula kay Bob

$
0
0

I. Bulaang propeta

Ang katotohanan ay matatagpuan sa mga detalye. Marahil isa ito sa mga sanggunian kong palagi sa paghahanap sa minsang mailap, masalimuot at pabago-bagong “katotohanan.”

Ang popular na kultura’y karaniwang ipinipaliwanag na isang kulturang sumasabay sa agos, o yung “go with the flow” na aktitud, mula sa mga pinakasimpleng bagay tulad ng pananamit, hanggang sa mga kumplikadong bagay tulad ng pagtinigin ng isang tao ukol sa kahirapan at sa kayamanan. Sinasaklaw nito ang malaking bahagi ng populasyon, kaalinsabay ang mababaw na pagintindi sa pinagmulan ng sinusundan o iniidolong gawi at kaisipan.

Kamakailan lang ay nabasa ko sa isang artikulo tungkol sa pagka-dismaya ng mga netizens sa prenup photo session ng host na sina Billy Crawford at aktres na si Coleen Garcia sa Addis Ababa, bansang Ethiopia. Dinumog ng magkahalong maganda at pangit na komento ang kanilang photo shoot. Ang iba ay pumabor sa magkasintahan at sinabing walang pinagkaiba ang mga litrato kung sa kalsada ng Japan, U.S.A. o sa Europe sila nag-prenup, parehas lang na tao ang background. O.A. lang daw mag-react ang mga tao at yung iba daw ay naiinggit lang. Ang iba naman, “racist” daw ang mga litrato dahil mga Aprikano ang background nito. Kung anuman ang opinyon mo ukol dito, bahala ka na.

Hindi ito ang unang pagkakataon binobo tayo ng isang kaganapang “popular,” sa konteksto siyempre ng popular na kultura, mula sa “ispageti pataas” ng sexbomb, hanggang sa mga kapita-pitagang mga kanta ni Lito Camo na kadalasang inaawit ng mas mga kapitapitagang ginoo na sina Willy Revillame at Sen. Manny Paqcuiao, nandito na tayo sa panahon ng mga “hypebeast” o yung mga kabataang nagsusuot ng tila magagarang tatak ng damit, kahit aminadong wala silang pambili nito, ito’y kanilang libangan upang makatakas sa mga totoong problema, sa sarili at sa lipunan. Sasabayan pa ng mga pelikula nina Vice Ganda at Vic Sotto na kalimitang eskapista ang tema. Ang mga kanta ng Sexbomb at ni Willy Revillame, na tila inuulit ulit lamang at walang tunguhing esensya, halimbawa na dito ang “boom tarat-tarat” na sikat na sikat kahit tila wala namang kinalaman sa kahit anong aspeto ng buhay ng mga Pilipino, walang talino at tila tuyong tuyo sa depinisyon. Repleksyon ito ng popular na kultura.

II. Alamin at pag-ibahin, isang elementaryang paalala ni Bob

Isa sa mga musikerong itinuturing ng mga kritiko na henyo pagdating sa lirisismo ay si Robert Nesta Marley, o mas kilala sa tawag na Bob Marley, siya yung malimit makitang nakatatak ang mukha sa mga t-shirt na kadalasang may kulay na ginto, luntian, pula, at itim. Siya yung kung tawagin ay “rastaman,” o di kaya’y “rockers” ng mga nakatatandang ale o mama. Naka-dreadlocks ang buhok at tila gusgusing maituturing. Pero malalim ang pinaguugatan ng kaniyang itsura at maging ng kayng mga kanta. Si Bob Marley ay nabibilang sa isa sa mga indigenous people ng Jamaica, ang mga Rastafarian, ang kanilang paniniwala’t pilosopiya ay mahigpit na naka-ugnay sa sosyalismo – pagbibigayan at pagkakapantay pantay ng lahat ng tao sa panahon ng modernong teknolohiya, na nakabatay sa anti-imperyalistang pakikibaka. Ang bawat kulay sa kanilang watawat ay may kaukulang simbolo — ginto: kayamanan ng bansang Aprika sa minerales at iba pang likas na yaman, pula: dugo ng mga Aprikanong alipin na nagbuwis ng buhay, luntian: ang tila hindi matapos tapos na lawak ng lupain ng Aprika, at itim: kulay ng kanilang balat na hindi nila ikinahihiya. Umusbong ang kanilang pilosopiya mula kay Marcus Garvey, isang makabayang Jamaican na nanirahan sa New York noong ika-labing siyam na siglo. Si Marley ay maraming isinulat at inawit na kanta, ngunit ilan lamang dito ang sumikat at pinatugtog sa radyo, malimit din sa “bar” sa mga “beach” ito marinig at sa mga tugtugan sa kamaynilaan, “Waiting in vain,” ang isa sa mga kilalang kanta niya na sumikat dito sa Pilipinas, ito ay tungkol sa pag-ibig na tila hindi na darating, pero hinihintay pa din. Maraming kanta si Marley tungkol sa romantikong pag-ibig, tulad ng “Stir It up,” “guava jelly,” at “is this love,” ngunit lingid sa kaalaman ng marami, mas maraming kantang pulitikal si Marley, mga kantang tungkol sa protesta, giyera, o anti-gyera, na talaga namang mas tampok sa kanyang mga inilabas na album. Ilan sa mga kanta niyang pulitikal ay ang “war,” isang talumpating isinalin sa kanta, na tungkol sa di pantay na trato sa mga Aprikano sa buong mundo na nagdudulot ng sigalot, ang “get up, stand up,” na tungkol sa pag laban sa karapatan at nagpapaliwanag sa halaga ng buhay ng tao, ang “them belly full,” na tungkol sa gutom at galit ng mamamayang pinahihirapan ng sistema, ang “Africa unite,” na tungkol sa paghihimok niyang magkaisa ang lahat ng Aprikanong bansa tungo sa kaunlaran at sariling pagpapasya, ang “i shot the sherriff,” na tungkol sa police brutality at pagkakapatay niya sa isang “sherrif,” ngunit hindi sa “deputy,” isang rebelasyon na hindi niya kinikilala ang kapangayarihan ng isang otoridad na pamunuan siya, at ang isa sa aking mga paborito, ang “real situation,” na nanawagan ng rebolusyon sa mga aping bansa sa buong mundo. 80% ng nasulat at inilabas na kanta ni Bob Marley ay pulitikal at may tunguhing protesta, kahit sa kanyang mga interbyu nung nabubuhay pa siya ay madalang siyang magpahiwatig na ang romantikong pagiibigang indibidwal ang sagot sa kahirapan at kabalintunaan ng mundo, ngunit ganoon siya inilako ng popular na kultura, itinuring ang reggae na pampa-relax, “good vibes music,” ika nga ng iba, at tugtuging bagay na bagay kapag ika’y nasa dagat habang umiinom ng malamig na serbesa. Malayong malayo ito sa konteksto ng musika ni Bob Marley, na isang rebolusyonaryo kung ituring ng kanyang mga kasabayan.

Pinalalabnaw at kung minsa’y tahasang iniiba ng popular na kultura ang konteksto ng mga pangyayari sa daigdig, siguro’y upang mas madaling nguyain ng masa ang esensya nito, pwede rin namang upang mas mailako ito ng mas madali, at kumita ng mas malaki.

III. Sukatan ng tagumpay, ayon sa kambing

Kung pera lamang at kasikatan ang sukatan ng pagiging matagumpay, marahil hindi kailanman makakamit ng sangkatauhan ang mithiin nitong “tagumpay.” Kung dami lang ng likers at followers sa mga social media sites ang batayan ng isang “matagumpay” na personalidad, marahil kailangan natin mag nilay-nilay sa kung ano ba talaga ang taglay na halagang kaakibat ng kasikatan. Eh ano nga ba talaga ang itsura ng ng isang matagumpay na nilalang? Yung may kotse, malaking bahay, magandang bahay, sikat na sikat dahil may pangalan? (pasintabi kay Bobby Balingit) Ewan ko.

Ang kasikata’y may kaakibat na responsibilidad, yun ang sabi nila. Malaki at malawak ang epekto ng sinasabi at ginagawa ng isang sikat na artista sa kanyang manonood — mula sa paghubog ng popular na opinion, hanggang sa pagpili ng tatak na damit at produktong bibilhin.

Sa mundong mahigpit pa sa sinturon ni Juan ang kumpitensya, maiiwan kang tuluyan kung hindi ka marunong sumayaw sa tugtugin ng “tuntungan sa ibabaw ng ulo ang inyong kapwa para gumihawa,” at sa mga hindi pipili ng nakasanayan ay mananatiling aba, at kadalasa’y ka-dusta-dusta pa.

Ang hamon ay ang pag pili – mula sa pinapanood at pinakikinggan, hanggang sa susundin at gagawaran ng pag-hanga. Ang kultura ay isang sandatang makapag liligtas sa atin mula sa kamangmangan, isang epektibong sangkap sa pagpapaunlad ng sarili at bayan, kung ito’y mababaw, tayo’y hindi malulunod, ngunit hindi mabibigyan ng pagkakataong sisirin ang kailalaimang tiyak na may itinatagong mga kahanga-hangang katangian at puno ng makukulay na simbolo’t kahulugan.

Mga kontradiksiyon sa Citizen Jake

$
0
0

Matapang. Mapanuri. Makabuluhan.

Marami ng pelikulang nagtangkang ilantad ang bulok na sistemang pampulitika sa bansa pero wala na marahil tatapat sa tapang ni Mike de Leon na tawirin ang “fiction” patungo sa “fact”. “Truth is stranger than fiction”, ika nga, at pinatunayan ito ni direk Mike sa kanyang pelikulang Citizen Jake na pinagbidahan ni Atom Araullo kasama ang mga batikang artistang sina Cherie Gil, Teroy Guzman, Gabby Eigenmann, Lou Veloso, Nonie Buencamino, atbp.

Walang pagtatangka sa bahagi ni direk Mike na ikubli pa ang galit nito sa “conjugal dictatotorship” ng Marcoses, kasabay ng pahiwatig na hanggang sa rehimen ni Duterte ay nagpapatuloy ang walang patumanggang karahasan (impunity) at pang-aabuso ng kapangyarihan.

Ipinakita ng Citizen Jake ang iba’t ibang anyo ng pang-aapi at kahayupan – pagpatay, pagtortyur, panlalansi, blackmail, pang-aabuso at paglapastangan sa kababaihan – na kayang gawin ng mga masalapi at makapangyarihan sa karaniwang mamamayan, ngunit kasabay ding tumutupok sa relasyon ng mga miyembro ng pamilya ng mga may sinasabi sa lipunan, naghahari man o naghahari-harian.

Kaya naman si Jake Herrera (Atom Araullo), peryodista at blogger, ay piniling dumistansya sa kanyang pamilya at, sa halip na mag-astang heredero, ay di mapigilang ilantad ang kinamumuhiang baho at katiwalian ng ama (Teroy Guzman), na kroni ni Marcos. Kaysa matulad sa kapatid (Gabby Eigenmann) na iniidolo ang pamilyang Corleone sa The Godfather, lumayo si Jake dito.

Larawan ni Jeffrey Tictic, mula sa FB page ng Citizen Jake.

Larawan ni Jeffrey Tictic, mula sa FB page ng Citizen Jake.

Walang sinasanto at walang kinikilalang batas ang ama at kapatid ni Jake, ngunit tulad ng mayayamang angkan sa lipunan si Jake din naman ay nababahiran ng mga pribelehiyo ng uring ito. Hanggang sa puntong ilagay niya ang batas sa kanyang mga kamay nang pinatay ang matalik na kaibigan, at pumatay din siya nang walang pananagutan.

Lipos ng kontradiksyon ang Citizen Jake— sa pagitan ng mayaman at mahirap, sa amo at utusan, sa tatay at mga anak, sa kapatid sa kapatid, sa relasyong mag-asawa, sa mamasan at mga puta, sa pulitiko at huwes. Masasalaman at masasalamin ng manonood ang sarili sa mga karakter sa telon. Maging ang mga aktibista o progresibo ay mapapakislot sa papel at makabayang tula ni Lou Veloso.

Gayunman ang paglutas ng kontradiksyon ay hindi mo makikita sa paraang ikatutuwa ng manonood. Bagkus, ang tatambad ay punto-de-bistang petiburges– ang paghahanap ng hustisya na nauwi sa pananahimik, paglayo, pag-iwas, pagtanggi, pagsisinungaling, pagdadalawang-loob, pananamlay, pagpapadala sa takot, pag-upa ng kriminal para tapusin ang kalaban, o agarang mahiganti. Paglalarawan ito ng karakter o katangian ng middle-class, at kung ito ang layunin o sukatan, matagumpay itong nagawa ng Citizen Jake.

Sa makitid na mundong ito ang pagtatagumpay ng biktima ay wari bang kawangis ng demonyong umapi sa kanya. Pinakamalinaw na inilarawan ito ng karakter ni Cherie Gil, na mula sa pagiging starlet na inabuso ng pulitiko ay umakyat sa alta-sosyedad sa pagiging mamasan at nagbulid sa maraming kabataan sa prosti-tuition.

Sa loob ng mahigit dalawang oras, ipininta ni direk Mike ang likaw ng bituka ng lipunang Pilipino, na hanggang ngayon, sa kabila ng maraming administrasyon at pangako ng mga pulitiko, ay walang pagbabago. Isang pelikulang naglalantad ng kalupitan at kabulukan sa makasining na paraan. Isang pelikulang ang tumatambad ay totoong buhay.

Hindi ito mangyayari kung wala ang mga batikang artista na gumanap ng iba’t ibang karakter at eksena. Si Atom Araullo, sa kabila ng pagiging bagito, ay nagpamalas ng potensyal laluna sa ilang piling eksena, liban pa sa malakas na screen presence na humahatak ng buong atensyon ng manonood sa istoryang umiinog sa kanya. Naging bahagi rin siya ng pagsusulat ng iskrip ng pelikula.

Hindi nagtatapos sa sinehan ang Citizen Jake. Tulad ng iba pang obra ni Mike de Leon ito ay patuloy na pag-uusapan, at sana’y hindi lamang ng mga kritiko kundi ng mga manonood mismo.

#StopTheAttacks sa Gawad Urian

$
0
0

“Inaatake ngayon ang ating mga karapatan—ng mismong Pangulo na nangakong poprotektahan ito.”

Ganito ang simula ng pahayag hinggil sa kampanyang #StopTheAttacks—isang public information campaign para bigyang-pokus ang iba’t ibang kaso ng malawakang paglabag sa karapatang pantao ng rehimeng Duterte. Saklaw nito ang mga kaso ng pamamaslang na ekstrahudisyal sa ilalim ng giyera kontra droga, gayundin ang batas militar sa Mindanao na nagbiktima sa mga komunidad ng mga Moro, Lumad at magsasaka.

“Araw-araw, lalong nakokonsentra sa Pangulo ang pampulitikang kapangyarihan. Samantala, lalong nakokonsentra naman sa iilang elite ang kapangyarihang pang-ekonomiya—sa kapamahakan ng mayoryang Pilipinong mahihirap na pumapasan ng di-nakatwirang buwis, taas-presyo ng mga bilihin at mababang sahod,” sabi pa sa pahayag.

Nitong Huwebes, Hunyo 14, sa awarding ceremony na Gawad Urian ng Manunuri ng Pelikulang Pilipino (Manunuri)–ang isa sa pinaka-prestihiyosong award-giving body sa pelikulang Pilipino—sinuot ng mayorya ng mga nominadong artista, gayundin ng mga kritiko, ang pin ng logo ng kampanyang #StopTheAttacks.

Kabilang sa mga nagsuot ng #StopTheAttacks pin sina Arnel Barbarona, ginawarang Best Director ng ng Tu Pug Imatuy (pelikula hinggil sa pakikibaka ng mga Lumad), Kiri Dalena (na nagwaagi sa Best Short Film), Dido dela Paz na nagwaging Best Supporting Actor para sa pelikulang Respeto, ang direktor ng Respeto na si Treb Monteras III, mga filmmaker ng Best Documentary Film na Yield, mga prodyuser ng Best Picture na Balangiga: Howling Wilderness ni Khavn, at marami pang iba.

Suot din ito ng maraming miyembro ng Manunuri tulad nina National Artist Bienvenido Lumbera, Roland Tolentino, Patrick Campos, Gigi Alfonso, at marami pang iba.

“Bilang mga artista at manggagawang pangkultura, hindi kami papayag na tumabi na lang habang nagpapatuloy ang lantarang pamamaslang at tumitindi ang walang habas na atake sa mga mamamayan,” sabi pa ng pahayag.

“Isinasama namin ang boses namin sa lumalakas na pagtutol kontra sa mga atakeng ito sa ating mga karapatan.”

Layunin ng kampanyang #StopTheAttacks na ipalaganap ang tampok na ehemplo ng mga paglabag sa mga karapatan para singilin at panagutin ang rehimeng Duterte sa mga krimen nito sa mga mamamayan.

Pagsasalita ng puki kontra sa pangulong takot dito

$
0
0
Nina Hazel Gane Pilapil at Isabel Magsino

Sa pagdiriwang ng ika-20 anibersaryo ng V-Day Movement, pangungunahan ng New Voice Company ni Monique Wilson, sa tulong ng Gabriela, ang muling pagsasabuhay ng The Vagina Monologues (TVM), isang dulang pumapaksa sa violence against women and girls (VAWG).

Ang TVM ay serye ng mga monologo hango sa mga panayam sa kababaihan na nagtatampok sa katawan at ari ng babae, na sumisimbolo sa pangkalahatan, hindi lang sa sining kundi sa pulitika. Sinulat ito ni Eve Ensler. Ginawang daan ng V-Day ang TVM upang iangat ang kaalaman ng nakararami sa pang-aabuso at diskriminasyong dinaranas ng kababaihan sa iba’t ibang panig ng mundo.

Sa isang press conference noong Hulyo 30, inanunsiyo ito ng mga aktor nito na sina Wilson, Missy Maramara, at Mae Paner, at si Thea Tadiar, direktor ng TVM, Rossana Abueva, executive producer, at kasama si Joms Salvador, pangkalahatang kalihim ng Gabriela. Tinalakaynila ang halaga nito sa kasalukuyang panahon ng rehimeng Duterte.

Ayon kay Wilson, nagtatag ng NVC at global director ng pandaigdigang kampanyang kontra VAWG na One Billion Rising, ang produksiyon ng TVM ang magsisilbing tugon ng kababaihan sa lumalalang karahasan sa kababaihan sa bansa, lalo na laban sa misogyny (pagkagalit sa kababaihan) ng mismong si Pangulong Duterte.

Sinuportahan ito ni Paner na kabilang sa #BabaeAko Movement. Naniniwala siyang malaki ang gampanin ng TVM noong unang itanghl ito sa Pilipinas noong 2000. Pero may espesyal na halaga ito ngayong tumitindi ang pinagdaraanan ng kababaihang mahihirap sa kasalukuyan. Para naman kay Salvador, napakahalaga ng ganitong pagkakataon para sa pagpapalawig ng kaalaman at malinaw na pagpapaunawa sa mga pang-aabusong natatanggap ng kababaihan sa araw-araw. Dagdag pa niya, maaaring ilapat ang pulitika sa sining, at ang sining sa pulitika.

“Kami’y patuloy na LALAVAN (la-love-an) at gagawa ng mga masisining na bagay para maipakita sa nakararami ang magandang kinabukasan. Na sa kinabukasang ito, ay malaya na ang kababaihan, walang pambabastos, hindi inaalipusta kundi nirerespeto at minamahal,” ani Paner.

Nakatakdang ipalabas ang The Vagina Monologues sa Agosto 11, ika-8 ng gabi sa Ingles nitong bersiyon, at Agosto 12, ika-3 ng hapon sa Filipino nitong bersiyon na gaganapin sa RCBC Plaza sa Makati. Maaaring kontakin ang NVC para sa tickets. Walumpo sa mga manonood nito ay manggagaling mula sa mga komunidad ng Lumad.

 


STATEMENT | Film, artist community condemns AFP statements on martial law film screenings

$
0
0

Members of the film and artist community have come out with a statement condemning the Armed Forces of the Philippines (AFP) for stating that film screenings of martial law-related films in schools are recruitment centers for the rebel New People’s Army and are part of the so-called “Red October” destabilization plot against President Duterte. The signatory list is a veritable who’s who of prominent members of the film and artistic community, such as award-winning filmmakers Lav Diaz, Treb Monteras II, Joel Lamangan, Raymond Red, Jon Red, Khavn, Ricky Lee, and many others.

Here is the statement as well as the signatories as of posting in the Stop The Attacks Facebook page:


FILM AND ARTISTIC COMMUNITY STATEMENT

We, filmmakers, media workers, artists, cultural workers, academicians and other members of the film and artistic community, deplore the recent statements of the assistant deputy chief of staff for operations for the Armed Forces of the Philippines, Brig. Gen. Antonio Parlade Jr., who essentially accuses us and the organizations that sponsor film screenings on martial law of recruiting for the New People’s Army.

This is red-baiting and slander of the worst kind. It impinges on our right to freedom of expression, speech and assembly, and endangers us and our audience, especially in the context of the Duterte regime’s murderous anti-illegal drugs and counter-insurgency campaigns and the President’s recent pronoucement that “rebels” are now targets for “neutralization” or can be arrested without warrant, despite constitutional guarantees against it.

Our film screenings provide an invaluable service to the youth, the students and the general audience, especially since our education system has largely failed in informing them about the systemic atrocities that happened during the martial law era. The screenings hope to provide them with knowledge and insight into that dark chapter in our history, especially since many of the actual perpetrators and beneficiaries of that fascist dictatorship have fully rehabilitated themselves back into mainstream politics and into positions of power.

The screenings help them understand the roots of fascism, and how our failure as a society to stamp out those roots have led to its resurgence. Our events have also become venues for discussion and dialogue, between us as artists and documentarians of reality and the youth and the people we wish to serve. On the whole, we have hoped to equip the audience with information and critical skills so that they themselves can adequately decide the course of action to take as responsible citizens of the country.

We wonder why the AFP slanders us. Have they now become active defenders of the Marcoses and the criminals behind martial law? Or do they merely wish that the youth and the people remain ignorant of their central role as an institution in the wholesale trampling of our democratic rights—then and now?

As the people are unlikely to believe such hysterical lies by the AFP, we urge them to continue to support the exhibition of films and other informational materials on martial law. Let us further spread the word. We will not be cowed by these threats even as we will continue to condemn and expose these threats. The screenings will go on—and multiply—in schools, in communities, in factories, in farms, in offices, in migrant gatherings. The truth telling will continue!

#StopTheAttacks on our democratic rights!
#ResistFascism!
#NeverAgain to martial law!
#NeverForget the atrocities!
#FightTyranny!

Signatories, as of 2:32 PM, 4 October 2018 (in their first names’ alphabetical order):

Aaron Alsol, student filmmaker
Aaron Cabangis, cinematographer
Abbie SJ Lara, filmmaker
Abigail Lazaro, filmmaker
Achinette Villamor, producer
Active Vista Film Festival
Adjani Arumpac, filmmaker 
Adrian Arcega, filmmaker and educator
Adrian Mendizabal, UPFI MA Media Studies student
Adrienne Vergara, actor/performance maker
Afi Africa – filmmaker/actor/educator
Agot Isidro, Actress
Aiess Alonso, filmmaker
Alanis Magbanua, film student
Alejo R. Barbaza, filmmaker
Alemberg Ang, producer/teacher
Alex Poblete, filmmaker
Alexis Obedencio, film student
AlterMidya-People’s Alternative Media Network
Alwin Reamillo, producer/ visual artist
Alyssa Suico, filmmaker
Alyx Arumpac, filmmaker
Amos Paquia, student researcher
Amparo Adelina C. Umali, III, faculty, UP Center for International Studies, film advocate
Ana Karina A. Cosio, researcher, writer
Ana Marika Francisco, filmmaker
Andre Yan, student filmmaker
Angel Romero, writer, artist, women, LGBT and human rights advocate
Angel Velasco Shaw, filmmaker, educator, cultural organizer
Angeli Bayani, Actress
Angelica Taruc, film student
Anna Isabelle Matutina, filmmaker
Antoinette Jadaone, filmmaker
Anton Pelon, writer/creative producer
Ara Chawdhury, filmmaker
Arbi Barbarona, filmmaker
Arjanmar Rebeta, filmmaker
Armi Rae Cacanindin, producer
Arnel Mardoquio, filmmaker
Arvin Kadiboy Belarmino, filmmaker
Aubrey Llamas, filmmaker
Austin Tan, student filmmaker
Avic Ilagan, filmmaker – artist/teacher
Baby Ruth Villarama, filmmaker
Benedict Mique, filmmaker
Bern Torrente, filmmaker
Bernie Mercado, writer-filmmaker
Bianca Balbuena, film producer
Bonifacio Ilagan, scriptwriter and director
Boombee Bartolome, media makeup artist
Brandon Relucio, filmmaker
Brian Arda, independent film actor
Brian Spencer Reyes, filmmaker
Brian Villanueva, educator, filmmaker
Carl Chavez, filmmaker
Carla Manalo, film colorist
Carla Pulido Ocampo, filmmaker
Carlo Cielo, movie fan
Carlo Lopez, filmmaker
Carlos Mauricio, cinematographer
Carmelo Paulo Relativo Bayarcal, media and creative consultant
Carol Bunuan Red, producer
Celeste Legaspi, actress, singer, producer
Cenon Obispo Palomares, filmmaker and film educator
Cha Escala, Documentary filmmaker
Cha Roque, filmmaker
Chaela Tordillo, film student 
Chai Fonacier, actor, writer
Che Tagyamon, filmmaker
Cherish Aileen Brillon, educator
Christian Babista, filmmaker
Christian Linaban, filmmaker
Christine Silva, animator/filmmaker
Chuck Escasa, filmmaker
Chuck Gutierrez, filmmaker
Chuckberry Pascual, teacher, writer
Cocoy Lumbao, visual artist/writer
Concerned Artists of the Philippines (CAP)
Cynthia Cruz-Paz, filmmaker
DAKILA Artist Collective
Dale Custodio, director/educator
Dan Villegas, filmmaker
Danielle de los Reyes, producer, writer
Daphne Esplana, filmmaker
David Carandang, UPFI student
Dennis Marasigan, actor, filmmaker, teacher
Denzel Yorong, filmmaker
Detsy Uy, film event organizer/humanitarian worker
Ditsi Carolino, filmmaker
Dola Garcia, filmmaker
Dos Ocampo, filmmaker
Dwein Baltazar, filmmaker
Dwight Gaston, writer, designer, actor
Edward Paciano Cabagnot, writer & film educator
Edward Salcedo, filmmaker 
Edwin Guillermo, actor/filmmaker
Edwin Rico Verances writer/filmmaker
EJ Mijares, filmmaker
EJ Salcedo, filmmaker
Eli Hiller, filmmaker and Photojournalist
Ella Mage, Journalist/filmmaker
Ellen Marfil, filmmaker, Pelikulove
Elmer Gatchalian, writer
Eluna Cepeda , filmmaker
Emman Pascual, filmmaker
Emmanuel Dela Cruz, educator, film event organizer and filmmaker
Enriq Pingol, filmmaker 
Epoy Deyto, filmmaker and instructor
Eric Cabahug, writer 
Erik Matti, filmmaker
Eseng Cruz, filmmaker/teacher
Ethel Mendez, producer
Faye Castillo, film student
Fiona Borres-DeLuca, filmmaker
Film Weekly
Frances Grace Mortel, photographer/filmmaker
Gab Ramos, UPFI student
Gabby Fernandez, filmmaker, educator
Gabrielle Tayag, filmmaker
Gale Osorio, filmmaker/Festival Organizer
Gary C. Devilles, PhD, Chair Filipino Department, Ateneo de Manila University
Gene Paolo Abrajano, filmmaker
Genevieve Reyes, Actress
Gerlyn Altura, filmmaker and media practitioner
Gershom Chua, filmmaker
Rianne Hill Soriano, filmmaker
Gianco Ante, multimedia artist
Gimson S. Alemania, Multimedia University of the Philippines Open University Filmmaking – Film School Manila
Gabriel Pancho, Film Weekly
Gio Potes, filmmaker, writer
Giosi Mendoza, filmmaker
Giselle “G” Tongi-Walters, filmmaker for Social Change & Women’s Reproductive and Human Rights Advocate
Glecy Peñaloza, writer, researcher, filmmaker
Glenn Barit, filmmaker 
Grace Simbulan, filmmaker
Guelan Luarca, screenwriter, teacher
Hannah Espia, filmmaker
Harlene Bautista, actor 
Hazel Orencio, Actress
Hector Barretto Calma, filmmaker
Hector Graza Macaso actor/filmmaker
Henry Dela Cruz, Jr., screenwriter/Media Practitioner
Herb Comendador, filmmaker
Hiyas Bagabaldo, filmmaker
Hyro Aguinaldo, screenwriter
Ice Idanan, filmmaker
Idden de los Reyes, cinematographer-filmmaker
Ilang-Ilang Quijano, filmmaker
Inday Espina-Varona, writer/journalist
Iris Lee, filmmaker
Issa Encarnacion, filmmaker
Ivy Baldoza, filmmaker
Jade Castro, filmmaker
Jaerold Marc D. Ramos, educator/filmmaker/media practitioner
Jag Garcia, filmmaker and film professor
James Fajardo, UPFI Film student
Jamme Robles, UPFI student
Jan Michael C. Jamisola, filmmaker
Jan Philippe V. Carpio, writer, filmmaker, performer
Jan Tristan Pandy, filmmaker
Jane Biton, cultural worker
Janice Y. Perez, filmmaker and book author
Janina Fascists, filmmaker
Janina Gacosta writer/filmmaker
Janus Victoria, filmmaker
Jarell Serencio, filmmaker
Jay Rosas – writer, film screening/festival organizer
Jayneca Reyes, filmmaker
Jayson Bernard Santos, journalist/filmmaker
Jayson Fajarda, writer
Jayson Septimo, cultural worker
Jed Medrano, filmmaker 
Jedd Dumaguina, filmmaker
Jeffrie Po, filmmaker
Jeps Gallon, writer
Jericho Aguado, scriptwriter
Jerry B. Gracio, screenwriter
Jerry Benedict Rosete, filmmaker, media practitioner
Jessie Lasaten. filmmaker
Jet Leyco, filmmaker
Jewel Maranan, filmmaker
Jim Libiran, filmmaker
Jippy Pascua, filmmaker
JL Burgos, filmmaker
Joaquin Astilla, film student
Joel Ferrer, filmmaker
Joel Lamangan – filmmaker
Joey Javier Reyes, writer/filmmaker/teacher
Joel Saracho, actor
John Arcilla, performing artist
John Iremil Teodoro, writer
John Lapus, actor/filmmaker
John Rodriguez, Media Practitioner/director of Studies (Asia Pacific Film Institute)
Jon Red, filmmaker
Jonathan Olarte /filmmaker
Jonnie Lyn Dasalla, filmmaker
Josel Garlitos, writer 
Joseph Israel Laban, filmmaker
JP Habac, filmmaker
Josel Garlitos, writer
Julienne Ilagan, filmmaker
Juliet Cuizon, filmmaker and film festival organizer
Jun Dio, filmmaker and educator
Jurex Suson, filmmaker
Kabunyan Palaganas, Photographer
Kara Moreno, filmmaker
Karen Lustanas, UPFI student
Karl Castro, artist 
Karl Medina, artist
Katrin Maria Escay, filmmaker
Katrina Tan, Film Festival Organizer
Keith Deligero, filmmaker/Festival Organizer
Keith Sicat, filmmaker
Kenneth Guda, writer/editor
Khavn, filmmaker
Kidlat de guia, filmmaker
Kilab Multimedia
Kim Perez, producer
King Catoy, filmmaker
King Palisoc, filmmaker
Kip Oebanda, filmmaker
Kiri Dalena, filmmaker
Kodao Productions
Kris Cazin, filmmaker
Kristin Barrameda, writer
Kristine Camille Sulit, filmmaker/educator
Kristine Kintana, festival organizer
Kristinne Nigel Santos, writer
Kristoffer Brugada, filmmaker/educator
Ku Aquino, actor
Kyle Nieva, filmmaker
Laurence Marvin Castillo, educator
Lav Diaz, filmmaker
Law Fajardo, filmmaker
Lawrence Ang, editor
Lem Garcellano, writer, filmmaker
Leni Velasco, Festival Organizer
Leo Rialp, director and actor
Lih Ocampo, filmmaker
Louise Jashil Sonido, film scholar and media practitioner 
Lucan-Tonio Villanueva, Film Weekly
Luis Liwanag, visual journalist/documentarian
M. Bonifacio, filmmaker
Ma-an Asuncion-Dagnalan, filmmaker
Mae Urtal Caralde, educator/filmmaker
Malaya Ad Castillo, writer
Marella Castro, writer
Maria Diosa Labiste, PhD, Department of Journalism, UP College of Mass Communication
Mariel Urbiztondo, filmmaker
Mario Cornejo, filmmaker
Marion Salvador, film student
Mark Aranal, actor-director
Mark Lester Menor Valle, filmmaker
Mark Raywin Tome, writer
Martika Ramirez Escobar, filmmaker
Marxie Maolen Fadul, production designer
Max Canlas, filmmaker 
Maxine San Pedro, film student 
May-i Guia Padilla, Media and Creative Consultant
Maya Quirino, Line producer
Mayday Multimedia
Meika Catog, filmmaker
Melanie Entuna, producer
Michael Angelo Dagñalan, writer/director
Michael Lacanilao, filmmaker
Michael Zerda/filmmaker
Mick Tuyay, photographer/filmmaker
Miguel Franco Michelena, filmmaker
Mika Fabella, filmmaker and writer
Mike Alcazaren, filmmaker
Mikey Red (designer/ filmmaker)
MJ Salumbides, film student 
Moira Lang, filmmaker
Mon Garilao, filmmaker
Monchito Nocon, writer, film archiving advocate
Monster Jimenez, filmmaker
Myka Francisco, filmmaker
Nate Dorego, film Student
Natts Jadaone, writer
Nawruz Paguidopon, filmmaker
Neil Daza, cinematographer
Neil Portugal, producer/filmmaker
Nick Olanka, filmmaker
Nico Bagsic, journalist
Nikki Del Carmen, filmmaker
Nina Torralba, researcher-filmmaker
Nonong Buencamino, film composer/producer
Nonoy Gallardo, writer
Ogi Sugatan, filmmaker 
Opaline Santos, theater practitioner
Oscar Nava, filmmaker
Pam Miras, filmmaker
Panx Solajes, artist/filmmaker
Paolo Villaluna, filmmaker/DGPI President
Pat Apura, animation director
Patrick F. Campos, writer and educator
Paul Grant, university professor
Petrick Franco, writer, media worker 
Phylicia Santos, student
Phyllis Grande, film producer
Prolet, Poet
Qhris Lang, writer
Quark Henares, filmmaker
Rafael Magat, film student
Rafael Tibayan, film student, actor
Randolph Longjas, filmmaker
Ray Defante Gibraltar, filmmaker
Raymond Red, filmmaker
Raymund Villanueva, writer/journalist, Kodao 
Raz de la Torre, filmmaker, educator
Rebecca Padilla, actor/performer/filmmaker
Revy Marata, UPFI student
Rey Gibraltar, filmmaker 
Richard Soriano Legaspi, filmmaker, Academician
Ricky Lee, scriptwriter
RM Alfonso, UPFI student
Rob Jara, filmmaker
Rob Rownd, actor, filmmaker
Robert Sarmiento, production designer
Rolando Tolentino, UP Film Institute faculty
Rom Factolerin, filmmaker
Roman Perez Jr. filmmaker/cultural worker
Ronalyn Olea, writer/journalist, Bulatlat.com
Ronnie Gamboa, filmmaker
Rose Roque, educator, film archiving advocate, film event organizer (UP Manila)
Rovic Lalo, writer
Ryan Quimpo, writer/filmmaker
Ryle Custodio, film composer 
Sari Dalena, filmmaker
Sari Estrada, filmmaker
Seymour B. Sanchez, filmmaker/teacher/writer
She Andes, filmmaker & educator
Sheron Dayoc, director/producer
Shirley Lua, educator and writer-critic
Sigfried Barros Sanchez, filmmaker
Sigrid Andrea P. Bernardo, filmmaker
Sonny Calvento, filmmaker
Sue Prado, actor
Tara Illenberger, filmmaker
Teng Mangansakan, filmmaker
Teresa Barrozo, film worker
Tey Clamor, cinematographer
The Breakaway Media
Theo Lozada, cinematographer
Tiara Orig, filmmaker
Timmy Harn, actor
Tito Genova Valiente, film critic and film educator
TJ Tan, educator, filmmaker
TM Malones, filmmaker
Tom Estrera III, artist
Topel Lee, filmmaker 
Treb Monteras, filmmaker
Tudla Productions
Tyrone Velez, journalist, writer
Van Sulitas, president, UP Cinema
Victor Villanueva, filmmaker
Wanggo Gallaga, screenwriter and educator
Will Fredo, filmmaker
Willie Apa Jr., filmmaker
Xeph Suarez, filmmaker
Xzy Dumabok, UPFI student
Yason Banal, artist, teacher
Ysabella Fernandez, film student
Yves G. Patron, film sound engineer
Yves Jamero, filmmaker
Yvette Fernandez, writer
Zig Dulay, filmmaker

(Other interested members of the Philippine film and artistic community can add their names in the list. You can do so by messaging the Stop The Attacks page)

Komiks na siksik sa Himagsik

$
0
0

Bago mo mahawakan ang librong komiks na Dead Balagtas (DB), makakabasa ka muna tungkol rito sa social media. Matagal na itong umaani ng papuri ng mga mambabasa, alagad ng sining, at aktibista — karamihan, iyung galing sa batang henerasyong tinatawag na “millennial.” Kahit ang ilang manunuri ng mga aklat, sang-ayon; nanalo ito ng Best Graphic Literature at Best Design sa Philippine Book Awards, na ang pagpaparangal ay ginanap nitong Nobyembre 24.

May mga larawan na nagpapakita ng ganda ng mga dibuho ng DB, malayung-malayo na sa maiisip ng mas nakakatandang mga henerasyon kapag sinabing “komiks.” Tawag-pansin din ang awtor, na gumagamit ng alyas na Emiliana Kampilan. Marami ang nagtatanong: sino siya? Batay sa samu’t saring hibla na bumubuo sa DB, nakakamangha ang mga hilig niya. Lalong nakakadagdag ng misteryo na tuwing nakikita siya sa mga larawan, nakasuot siya ng bayong sa ulo.

Sa aktwal, laman ng DB ang apat na kabanata, mula pinakamaikli patungong pinakamahaba, apat na kwentong ang nasa sentro ng bawat isa ay dalawang karakter. Tinatahi sila ng siyentipikong paliwanag tungkol sa paggalaw ng kalupaan at karagatan sa mahabang kasaysayan ng mundo. Tinatahi, kapwa sa paglalarawan ng iba’t ibang ugnayan ng mga tao at sa mga imahen na ginamit.

Sa “Ang Santinakpan,” ikinwento ang mito ng mga sinaunang Pilipino tungkol sa pagkakalikha ng sanlibutan kung saan sentral ang dalawang diyos na mag-asawa. Dahil ayaw pakilusin ng lalaking si Tungkung Langit ang babaeng si Laon Sina, nagdamdam at lumayo ang huli, at sa paglayo ay nag-ambag sa paglikha.  

Sa “Ang Daigdig,” salaysay naman ang sabay na paglaki ng isang batang lalake at isang batang babae, halatang kapwa petiburgis, sa panahon ng computer games. Tila patungo sa romantikong ugnayan ang dalawa, pero ipinakita ang pag-unlad ng pagkatao ng babae habang wari’y nanatiling nakatali sa pagkabata ang lalake.

Sa “Ang Karagatan,” inilahad ang pagkakakilala ng dalawang lalake sa isang muntikang sapakan — at ang paglalim ng kanilang ugnayan. Parehong laki sa kulturang kilalang macho: Muslim ang petiburgis, Batangueno ang manggagawa. Ipinakita kung paano nila tinanggap ang kanilang sarili pagdating sa pagmamahal.

Sa “Lupang Hinirang,” ikinwento ang pagkakakilala ng isang babaeng kabataang manggagawa at isang lesbiyanang estudyanteng aktibista at ang naging relasyon nila. Ipinakita ang kanilang pagharap sa pagkakaiba ng uring pinagmulan, pagsisikap makaraos sa buhay, at pakikipag-ugnayan sa kanilang pamilya.

Napakaraming dahilan kung bakit matatawag na rebeldeng komiks ang DB. Punung-puno ito ng paghihimagsik sa iba’t ibang larangan. Tila pagdedeklara at pagdiriwang ito ng pagpupumiglas at paghulagpos sa kalakaran sa lipunan — na matagumpay, dahil nakapaloob sa mga kwentong kongkreto at buhay na buhay.

Taliwas sa pagiging pang-aliw at pampalipas-oras ng karamihan ng komiks, naglaman ito ng mga seryosong paksa at tema. Hindi ko alam ang istandard ng mga dibuho sa komiks, pero maririnig ang mga papuri na nagsasabing kahit dito’y tumatapat kung hindi man humihigit pa ang DB. Ang lahat ng kwento, tinatahi ng pagbaklas sa kalakaran ng kasarian, at sa pagiging dominante ng kalalakihan.

Sa unang tatlo: Taliwas sa kasikatan ng mga mito mula Kanluran, nilaman ang mito ng lahing kayumanggi — at kahit dito, ang pinatampok ay iyung sa babae kumakampi. Taliwas sa gasgas nang kwento ng pag-unlad ng lalake at pag-iwan sa babaeng babalikan, babae ang umunlad ang pagkatao. Pinatampok ang aspeto ng Islam at pagpapamilya na progresibo pagdating sa pagtanggap sa mga bakla.

Sa huling kwento, positibong inilarawan ang relasyong lesbiyana, at ng isang manggagawa at isang petiburgis pa man din. Gayundin ang pagtaliwas sa dikta ng pamilya pagdating sa trabaho at uri, sa pagrerelasyon at sekswalidad. Lantad ang aktibismo ng pangunahing karakter: miyembro ng Gabriela, kampeon ng Kilusan ng Manggagawang Kababaihan, at nagtuturo ng Lipunan at Rebolusyong Pilipino.

Taliwas sa pagkabulag sa manggagawa ng tanaw ng kapitalistang midya, nagpakita ang DB ng iba’t ibang manggagawa. At lahat sila, ramdam kung hindi man gagap kung paano sila pinagsasamantalahan at sinusupil, at may pahapyaw sa kanilang karapatan. Ilang ulit na sinaltikan ang rehimen ni Rodrigo Duterte, sa pag-abuso sa kababaihan, pagsupil sa mga aktibista, at iba pang kasamaan. 

Hindi ko alam kung ano ang kahulugan ng titulo. Sa isang banda, idinedeklara mang “dead” si Balagtas, wari’y binubuhay nito ang sinaunang makatang Bulakenyo para sa bagong henerasyon. Nasa DB nga naman ang kwento ng pag-iibigan ng mga makabagong Florante’t Laura, na kayakap din ng kasaysayan ng bayan, na ngayo’y “isang madilim, gubat na mapanglaw,” na sinuri ni Balagtas. 

Sa kabilang banda, posibleng himagsik din ito — sa tradisyong pasalita, kapwa binabasa at binibigkas, na kinakatawan ni Balagtas. Panahon nga naman ngayon ng pormang biswal, na kahit hindi tuluyang nagsasantabi sa mga pormang nauna ay may sariling katangian at kakayahan. Nakakatuwa: sa paggigiit ng DB ng bagong biswalidad, buhay ang baybayin at mga imaheng likha ng mga katutubo.

Nagtapos ang isang kwento sa pagmamahalan batay sa pagtanggap sa sarili. Ang isa pa, sa pagtanggap ng pamilya at pagpapatuloy sa pakikibaka batay sa kakayahan. Magandang simula ang pag-uugnay ng paggigiit ng sekswalidad sa paglaban, at sa makauring paglaban sa porma ng aktibismo. Kumakabig ang DB sa mga mambabasang apolitikal o bahagyang mulat para sa pulitikang progresibo.

Kapana-panabik, gayunman, kung paano nito iraradikalisa ang mga relasyong nilikha. Ang pagpapalaya ng kasarian at pagpapalaya ng uri at bayan. Ang pang-araw-araw na buhay at ang sistema, at ang mga naghahari rito. Ang panimulang aktibismo at ang mas matataas na porma ng paglilingkod. Ang mga pagsulong na nakakamit ngayon at ang pangangailangang ipagtagumpay ang malayang bukas.

Madamdamin ang mga kwento, pero isang malakas na unang sigaw ng pag-aaklas ang unang tomo ng DB. Pinag-aabang ang mga mambabasa. Pagkatapos ng deklarasyon ng rebelyon, ano na? Mula sa pagbangga sa kalakaran, sasagupain na ba ang iilang makapangyarihan at kanilang tauhan? At ipinasilip ng DB na kaya ng komiks na kahit biglaan ay swabeng bigwasan ang mga naghahari-harian.

Tunghayan! Palakpakan! Abangan!

26 Nobyembre 2018

Isa, pakikiisa

$
0
0

Sa isang iglap, gumuho ang mundo ni Tin (Liza Soberano). Naglaho ang kanyang mga pangarap. Nagsara ang mga oportunidad na minsang nagkikislapan sa hinaharap. Balisa siya sa biglang pagbabago ng mundo niya.

Sa pelikulang Alone/Together (dinirehe ni Antoinette Jadaone para sa Star Cinema), minsang estudyante ng art studies sa Unibersidad ng Pilipinas-Diliman si Tin. Marami siyang ambisyon sa buhay: makapagtapos nang may latin honors (magna cum laude), kumuha ng karanasan sa pagtatrabaho sa mga museo sa Pilipinas, magtrabaho sa pinakamalalaki at pamosong museo sa ibang bansa – sa Metropolitan Museum sa New York, Amerika, at Musee D’Orsay sa Paris, France. “Baguhin ang mundo,” sabi niya sa kaibigan/kasintahang si Raff (Enrique Gil). “Gusto mo, isama pa kita.”

Pero ang pangarap niyang magtrabaho sa ibang bansa, para lang makakuha ng karanasang magagamit sa paglilingkod sa sariling bayan. “Babalik ako,” pangako niya sa paboritong propesor (Nonie Buencamino).

Inilalarawan ng planong ito ni Tin ang dahilan ng pangingibang bansa ng libu-libong – baka pa nga milyun-milyong – miyembro ng panggitnang uri na nagtapos ng kolehiyo sa Pilipinas. Dahil walang masyadong oportunidad para isapraktika ang propesyon sa isang bansang atrasado, agrikultural at walang sariling industriya, natutulak silang mangibang bansa. Kasama na sa natutulak dito ang mismong mga iskolar ng bayan, mga pinag-aral ng buwis ng mga mamamayan sa state universities and colleges. Pero kahit papaano, ang ilan sa kanila, tulad ni Tin, binibigyang katwiran ang pangingibang bansa: babalik naman sila para iaplika sa sariling bansa ang mga natutunan sa mga banyaga.

Pero hindi na umabot sa pangingibang bansa si Tin. Pagkagradweyt, sa kanyang unang pinasukang trabaho, nasangkot siya sa pagnanakaw ng isang boss na tumakas. Nagkakaso siya. Naglaho ang mundo niya.

Apektado pati ang relasyon niya kay Raff. Hindi maipaliwanag ng pelikula kung bakit. Pero anu’t anuman, tila kasama sa mundong ito ni Tin na gumuho ang relasyon nilang dalawa. Magkakambal ang pangarap na mangibang bansa at pag-iibigan nila. Nang maglaho ang una, nawala na rin ang pangalawa.

Ito na marahil ang pinakaseryosong pelikula ng tambalang LizQuen (Liza Soberano-Enrique Gil). Bagamat romantikong pelikula pa rin – hindi mo maaasahang lumihis dito ang sistemang loveteam ng Star Cinema at ABS-CBN – lumilihis sa pangkaraniwang love story ang Alone/Together. Bagamat may mga pagkakataong sumasablay pa sa pananalita (halatang hindi natural managalog ang iskolar ng bayan na si Tin), sa pangkalahata’y sakto ang pagganap nina Liza at Enrique. Baka ito rin ang unang pagkakataon sa karera ng LizQuen na tumangan sila ng mga karakter na nasasadlak sa seryosong mga problema na huhubog sa pagkatao ng mga karakter nila.

Nalampasan lang ni Tin ang krisis niya dahil sinagip siya ng isa pang lalaki – pero mistulang binihag din siya nito sa mundo at propesyong hindi niya ginusto o pinlano. Muling pagkikita nila ni Raff matapos ang limang taon ang naghudyat kay Tin na balikan ang nakaraan—nakaraang pangarap at pag-ibig. Kasabay ng panunumbalik ng pangarap at pag-ibig ang panunumbalik ng kagustuhang “baguhin ang mundo.”

Interesante marahil para sa naging estudyante ng UP at mga aktibista na binudburan ang pelikula ng ilang imahen ng aktibismo at mga isyung panlipunan. Sa lektyur ni Tin hinggil sa Spoliarium, binigyan-diin niya ang hindi paglimot sa mga leksiyon ng nakaraan. “Never forget,” sabi niya. Napapanahon sa panahong nanunumbalik ang mga Marcos sa pulitika at lumalakas ang pasismo sa gobyerno. Sa mga eksena sa UP, may mga aktibistang dumadaan sa AS Steps, may mga nagsasagawa ng lightning rally sa graduation. Sa isang eksena ng porum sa Vargas Museum, tinatalakay na dapat paglingkurin ang sining sa sambayanan.

Sa isip ni Tin, bahagi ng paglilingkod sa sambayanan ang (naudlot na) pangingibang bansa. Sa isang banda, totoo naman ito. Malaki ang papel ng mga migranteng Pilipino sa ekonomiya ng Pilipinas. Totoo ring maaaring makakuha ng kaalaman ang mga migrante na maiaambag pagbalik sa sariling bayan. Totoo ring sa ilang pagkakataon sa kasaysayan, nagkakasabay ang pangarap at pag-ibig ng burgesya sa pangarap at pag-ibig ng nakararami. Noong panahon ni Juan Luna at ng kolonyalismong Espanyol, nagkatugma ang ambisyon ng mga ilustrado na mamuno sa sariling bansa sa hangarin ng malawak na masang Pilipino na lumaya mula sa kolonyalismo. Ang hangarin ng isa, o ng iilan, nagkakatugma sa hangarin ng nakararami.

Sa kabilang banda, dumarating din sa punto ng kasaysayan na maghihiwalay ng landas ang burgesya at masa, ang indibidwal at kolektibo, ang mga katulad ni Tin at ang sambayanang nagpaaral sa kanya. Kung sana’y napalalim niya ang kahulugan ng sinisigaw ng mga aktibista noong graduation nila – paglingkuran ang sambayanan! – matatanto niyang para mabago ang mundo, kailangang muling makaalpas sa makitid na ambisyon ng nag-iisa, para sa nakararami’y makiisa.

Ang bagyo ng tae sa panahon ni Rodrigo Duterte

$
0
0

Daan-daan kundi man libo-libo ang mga Facebook Page na itinayo na para magkalat ng fake news at upang maging plataporma ng mga kampanya ni Duterte sa pulitika at laban sa kanyang mga katunggali. Sa katunayan, marami-rami na rin ang tinanggal ng FB mismo dahil sa pagsususpetsang pangunahing daluyan ang mga ito ng pekeng balita.

Karaniwan na ang modus operandi sa bagay na ito: Ang mga administrator o tagapamahala ng mga pahinang ito ay nagpopost o “nagtatanim” ng mga pekeng balita na kontrobersyal o nakakapagpakulo ng dugo. Malimit na maingat at eksperto ang pagkadisenyo ng mga inimbento o pekeng balita na ito upang magkaroon ng maksimum na impak sa mga makakapanood o makakabasa nito. Pagkaraan ng ganitong pagtatanim, may mga troll naman na nagsisilbing mga tagapaypay o manggagatong ng mga sentimyento ng mga ordinaryong FB user sa pamamagitan ng paglalagay ng mga nakakapukaw na komento o pag-click sa mga reaction. Hindi maikakaila na kapag sinuri ang mga FB user na nagre-reply sa mga maiinit na post sa mga naturang pahina, mapapansin na ang karamihan sa mga ito ay mga ordinaryong mamamayan lamang. Kapuna-puna ang FB page ng mga propesyonal na troll na halos dalawa o tatlong letrato lang ang laman at halos walang interaksyon sa mga kaibigan.

Marahas at puno ng mga insulto ang pananalitang karaniwang ginagamit ng mga troll at admin sa mga personahe na itinuturing nilang kalaban ni Duterte. Paulit-ulit at halos parang pormula ang mga insulto at bayolenteng pagmumura. Ang nakakapagtaka ay kung paano nakikisabay na rin nang maramihan sa ganitong mga pananalita ang mga ordinaryong mamamayan na tagagamit ng FB na nagkataong maka-Duterte lamang. Malamang ay hindi karaniwan sa kanila ang ganitong pananalita. Dito mapapansin ang proseso ng pagsunod sa “modelo.” Ang pinaka-modelo o inspirasyon sa pagmumura ay tiyak na si Duterte mismo, tinutularan siya ng mga namamahala sa mga FB page at ng mga troll. Dahil nagiging bagay na nakasanayan na at normal ang ganitong pananalita sa larangang pampulitika at napakitaan na ng ilang “modelo” ng wastong paggamit ng wikang ito, maaari nang makisakay ang marami na hindi naman karaniwang ganito ang pamamaraan ng pananalita. Kapag nakita nilang “okay lang” pala ang ganitong marahas na pananalita ay naeengganyo silang makisama na rin na may iba’t ibang antas ng kasiglahan.

May mga katangian din ang mismong disenyo ng mga platapormang social media na nakakaengganyo ng ganitong mga pamamaraan ng pananalita. Unang-una, hindi kaharap ng ng mga nagpopost ang taong kanilang minumura at pinaggigilan, anonimo ang komunikasyon. Ikalawa, may ilusyon na pribado ang komunikasyon sa pagitan ng mga “magkakatulad” mag-isip. Ikatlo, sinususugan ng ganitong uri ng media ang estiilong kagyat at pabugso ng pagapahayag na hindi na gaanong pinag-iisipan.

Ang mga post ng mga admin at ang mga susog ng mga troll na nakakatanggap ng maraming reaction at reply ay maituturing na bukod-tanging matagumpay na mga post. Ang mga libo-libong reply at reaction ay lumilikha ng tinatawag sa terminolohiya ng Internet ng “shitstorm” o “bagyo ng tae.” Ang mga admin ng mga pahina at troll ang nagtatanim at nanggagatong sa mga binhi ng mga bagyo na ito. Ngunit hindi nila makakayanan na lumikha ng malalaking mga bagyo kung hindi lumalahok ang ordinaryong mga tagagamit lamang ng social media. Kapansin-pansin ang mga “bagyo ng tae” na nalikha sa paligid nina Sen. Leila de Lima at ng Secretary General ng Bayan na si Renato Reyes.

May mga pananaw na nag-aakalang “ispontanyo” ang mga bagyo ng taeng ito. Totoo naman na may mga ispontanyong bagyo ng tae. Gayunpaman, dapat pag-ibahin ang mga ispontanyo sa di-ispontanyong mga bagyo ng tae. Malalaking halaga na ngayon ang inilalagak ng mga pulitiko sa social media upang makaimpluwensya ng mga pampulitikang pananaw ng mga tao. Sandatang pulitikal ang bagyo ng tao na mapangwasak, hindi lamang sa mga kalaban sa pulitika ng rehimeng Duterte, kundi sa mismong konsepto ng komunikasyong pampulitika. Nararapat lamang na makahanap ng mga bago at mapanlikhang kontra-sandata ang mga kilusan at pwersang naghahangad ng tunay na pagbabago sa lipunang Pilipino.

Tugma at talim

$
0
0

Tinipon sa Usapang Kanto ang halos 200 tula ng makata’t kompositor na si Jesus Manuel “Koyang Jess” Santiago na nalathala sa pagitan ng huling bahagi ng dekada ’90 hanggang 2005. Koleksiyon ito ng mga tinawag niyang “kolumberso” sa mga diyaryong Pinoy Weekly, Taliba, Archipelago, Truth Forum, Hoy, Bagong Umaga, Pinas, at Planet Philippines.

Koyang Jess, sa lunsad-aklat ng Usapang Kanto noong nakaraang taon. <b>Lito Ocampo</b>

Koyang Jess, sa lunsad-aklat ng Usapang Kanto noong nakaraang taon. Lito Ocampo

Mahalagang sipatin ang mga tula sa koleksiyon bilang istorikal na pagtatala ng mga naganap sa isang partikular na panahon. Matatalas ang komentaryo ni Koyang Jess, (para sa marami), sa pangaraw-araw na mga balita’t pangyayari sa panahon nina Estrada at Macapagal-Arroyo. Ang totoo, ilang taon na rin ang nakalilipas subali’t naririyan pa rin ang mga isyung tinalakay sa kanyang mga akda: pagtaas ng presyo ng mga bilihi’t serbisyo, buwis, mababang pasahod, kawalan ng lupa, masaker sa mga magsasaka, korupsiyon, konsumisyon sa eleksiyon, same sex marriage, o kahit sina FPJ at Dolphy, maging ang kumpisal ni Kris Aquino sa kanyang pagkakaroon ng STD, hanggang sa usapin ng globalisasyon at imperyalismo.

May karisma ang tula ni Santiago sa paraang tinatalakay nito ang tila pangkaraniwan tulad ng texting, spaghetti’t pizza, sunog, perya, usapang lasing, prey-ober at iba pa, pero may pitik na komentaryo sa loob ng kanyang mga berso. Sa mga mahilig sa pambeberso’t pananalinghaga, di sasala ang tugma’t sukat ni Santiago na aniya’y iniaalay niya bilang pagpupugay kina Huseng Batute, Amado V. Hernandez at Sisong Kantanod, na pawang mga nagsulat rin ng mga patulang kolum sa kanilang panahon, at gayundin, may angking talim sa pagsisiwalat ng mga sakit ng lipunan.

Kapansin-pansin din ang siste sa mga tula na nakaugat sa tradisyong pusong, na tila nagpapatawa gayong matalas na pumupuna sa mga maling sistema tulad ng ginawa ng kapwa niya Bulakenyong Marcelo del Pilar na ginawang katatawanan ang pagpuna sa mga fraile.

Usapang kanto kaya magaan ang wika kaya tiyak na maiintindihan ng masa sapagkat ito naman ang gustong kausapin ng kanyang mga berso. Mula sa kanila, para sa kanila, kumbaga. Gayunma’y hindi naiwaglit ni Santiago ang kasiningan ng tugma at sukat habang pinananatili ang matalas na komentaryong nilalaman ng mga tula.

Sa “Luv Txt,” na tumatalakay sa pagiibigan, makikita ang mga salitang, cell phone, texting, ring tone, screen, cell card (noong hindi pa uso ang tingi-tinging prepaid), na itinatampok sa long distance na relasyon. Sa dulo ng tula, binabatikos ang napipintong pagpataw ng buwis sa texting ng “bwisit na pamahalaan.” Sa mga linyang “Pangako, mahal ko, tiyak na bubukol/ panggadgad ng yelong ipupukol!”, mahihiwatigan ang akto ng pagtutol at paglaban.

Itinampok naman sa tulang “Bagahe” ang panghihingi ng “congresswoman ng Ilocos Norte” ng second chance, na sinagot ng bulyaw ng aleng naaasar ng “Magtigiltigil ka’t ‘wag magpaandar/ Sa batas militar, kami’y nabusabos!/ Taglayin mong sumpa ang pangalang Marcos!”

May panukala ang tulang “Kuryente” hinggil sa muling hindi makatwirang pagtataas ng Meralco sa singil ng kuteyente, sa pamamagitan ng mga linyang “Di baleng sinaing natin ay magtutong/ Poste’t electric bills ang gawing panggatong!

Makikita naman sa “Pinangos na Tubo” ang kutsabahan ng gobyerno ni Arroyo, ng Department of Labor and Employment (Pat Sto. Tomas), at ng mga Cojuangco-Aquino (Noynoy at Cory) ang pagtatakip sa malagim na sinapit ng 14 na manggagawang bukid sa Hacienda Luisita massacre.

Epekto ng globalisasyon sa mga maggugulay sa Benguet ang paksa ng “Gulayisasyon.” Isang simpleng pagpapaliwanag kung paanong ang isang tila kumplikadong konsepto ay naipapaliwanag gamit ang imahen ng mga gulay.

“Nakatagong taba” ang pork barrel sa “Taba ng Baboy,” at ang masisteng payo ng tula ay “Maging ang Pangulo ay dapat maglahad/ ng lahat ng pondong siya ang may hawak./ Ipaliposuction ang budget ng bansa/ Kung gustong lusawin ang lahat ng taba.”

Sa “Palasyo’y Tahimik” inilahad ang malaganap na extrajudicial killings sa panahon ni Macapagal-Arroyo at sinabi nitong sa pagtatanong ng oposisyon sa mga pagpaslang, “Walang sumasagot sa pukol na tanong;/ Palasyo’y tahimik, hindi tumutugon./ Sa hindi pag-imik, para nang inamin/ ang terosrismo’y doon nanggagaling.

Ilan lang ito sa mga mga tulang nasa kolekisyon at tiyak na hindi mabibigo sa kasiningan at talas ng nilalaman ang sinumang babasa sa halos 200 tula pa na nasa Usapang Kanto ni Koyang Jess Santiago.

Mga tulang lumilikha ng makata

$
0
0

Sa panahong tumitindi ang pag-atake sa mga kritikal at progresibo hindi lang sa Pilipinas kundi sa buong mundo, tiyak lalo pang tumataas ang interes ng kabataan sa mga tinig na pilit pinatatahimik. Dumarami ang gustong unawain ang mga radikal na alternatibo. Kaya kahit mag-iisang taon na ngayong Mayo 2019 mula nang ilabas ng High Chair ang Pag-aaral sa Oras: Mga Lumang Tula Tungkol sa Bago ni Kerima Lorena Tariman, bago pa rin ito. Kahit may dalawang dekada na ang nakalipas nang isulat ang mga tula, mahirap itong maluma dahil pagbabago mismo, rebolusyon ang paksa nito.

Naglalaman ng ilampung orihinal na tula ang koleksiyon na nahahati sa mga seksiyong “Multo,” mga tula sa lungsod; at “Mutya,” mga tula sa kanayunan. Mayroon ding ikatlong naglalaman naman ng “Mga Salin.”

Makapangyarihan na sa kanilang sarili ang mga tula (ang ilan ay nauna nang nailimbag) subalit sa pagkakatipon ng mga ito sa isang koleksiyon, ito’y nagiging isang mas makapangyarihan pang paglalakbay. Naglalahad ito ng kuwento ng transpormasyon ng kamulatan at praktika ng isang estudyanteng tagalungsod na sa huli’y magpapasyang lumahok sa rebolusyon sa kanayunan. Malamang maraming kabataang naghahanap ng kanilang papel sa lipunan ang makikita ang kanilang sarili sa mga tula sa koleksiyon. Kundiman, makatutulong itong magpaliwanag kung bakit pinipili ng iba ang ganitong “pagbabahagi ng sarili sa sambayanan” (mula sa “Pag-aari ko ang ang aking Sarili”).

Kagaya ng mga rebolusyon, kritikal at mapanlikha ang mga tula ni Tariman. Sa isang banda’y binabasag ang mga pinagpipitagan at establisadong institusyon gaya ng pormal na edukasyon, mataas na sining/panitikan, at tradisyunal na pamilya; sa kabila’y itinataguyod ang alternatibo at bagong pagkatuto at pagtuturo, bagong panitikan at sining, at bagong pamilya at pag-ibig. Kinikritika ang pagmamataas ng mga lumang institusyon para bigyang-pugay ang karunungan ng maralita.

Sa tulang “Serye ng Sobresaliente,” ipinagtapat ang edukasyong pangkolehiyo sa panunulisan:

Wala akong diploma.
Naisip kong magpapeke
Sa Recto-Avenida
Ngunit ginawa kong magpatunay
Sa pasya ng Kabesa.

Sa pamamagitan naman ng mga simpleng tugma at mga kongkretong imahe, dalubhasang naisasakapsula sa mga tulang “Aralin sa Ekonomyang Pampulitika,” “Muni-muni ng Mandirigma,” “Pag-aaral sa Oras,” “Natural,” at “Kalikasan/Lipunan,” ang mga komplikadong Marxistang konsepto ng batas ng halaga, diyalektika, materyalismo, pagpuna at pagpuna-sa-sarili, digmang bayan, at tunggalian ng uri. Pagpapatotoo itong maaari ring matuto at magturo sa mga “alapaw” (maliliit na kubo), kaklase ang mga magsasaka.

Habang may mga tula ng pag-ibig para sa indibidwal, sa Bikolanong tulang “Paglaum” ay ipinanguna ang pag-ibig para sa rebolusyon:

Kaya hindi na ako umaasa
Na matatawag kitang “asawa,”

Ang hiling ko lang:

Ang lagi ka lamang
tawaging “kasama.”

Samantalang ang natatanging tula ng ina (“kuliglig”) ay isa ring tula ng “pagtanggi sa pagiging maternal” (mula sa “Kuwatro Kantos”). 

Tampok din ang relasyon ng kalagayang obhetibo at elementong suhetibo, parehong salik sa mga rebolusyon. Malinaw ang mga imahen ng materyal na realidad ng kahirapan pareho sa lunsod at kanayunan. Sa seksiyong “Mutya,” isinalarawan ang pagragasa ng “kalamidad ng malapyudalismo” at “operasyon ng mga asong ulol” (mula sa “Dalawang Tula”) sa mga “lugar na nakaligtaan ng oras” (mula sa “Taisan”).

Kasabay nito, binibigyang-diin ang usapin ng pagkamulat at pagpili. Ipinupuntong ang pakikibaka ay hindi sapilitan, bulag, o desperadong tulak – isa itong mahaba, hindi basta-basta, at paulit-ulit na pagpapasya. Ang tulang “Mutya” ay tula ng pag-ibig para sa pagtangang ito:

Ang aking mutya ay ang pasya ng bawat api,
Na tanganan ang kapalaran at palayain ang uri!

Mapaglaro rin sa wika at porma ang mga tula. Ang pag-unlad ng kamulatan ng persona ay nasasalamin sa pagbabago sa bokabularyo mula sa seksyong “Multo” tungo sa “Mutya.” Mapapansin ito halimbawa sa unti-unting paggamit sa wikang Bikalano at Ilokano habang nagbabago ang mga tagpuan mula “Cubao” at “Quiapo” tungong “Lambak Cagayan” at “Ragay Golpo.” Gayundin, ang paminsang paglalaro sa pagkasalansan ng mga salita sa pahina, na makikita sa mga unang tula (“bugtong,” “hungkag,” “Gusali,” “Kasalo”), ay mapapalitan sa ikalawang seksyon ng mga simple at kumportableng tugmaan. Nilipat ang diin mula sa biswalidad tungo sa katangiang oral ng tula. Tugma ito sa temang pagtungo sa kanayunan, kung saan mas kaunti ang may kasanayang magbasa.

Sa pagtatampok sa mga makatang mula sa iba’t ibang panahon, rehiyon, at bayan, tila ipinaaalala naman sa seksiyong “Mga Salin” ang katangiang inter-henerasyunal, inter-rehiyunal, at internasyunal ng rebolusyon.

Sa huli, tapat ang koleksiyon sa panatang “tula ang siyang dapat na lumikha sa makata” (mula sa “introduksyon”). Sa paglalahad mismo sa masalimuot na proseso ng pagkalikha sa isang makata, gamit ang wikang pinakamauunawaan ng mga makata mismo – mga tula – nag-aambag ang koleksyon sa aktwal na paglikha hindi lang ng basta-bastang mga makata, kundi ng mga makatang, ayon sa tulang “Hukbo ng Maralita,” naghahangad:

Maging matigas
Sa pagkapit sa teorya at sa armas.

Hadlang sa makabayan at kritikal na kaisipan

$
0
0

Kabi-kabilang pagtutol mula sa mga alagad ng sining at kultura, iskolar at mga guro ang sumalubong sa pagkatig ng Korte Suprema sa Commission on Higher Education (CHED) Memo No. 20 na naglayong ibaba sa Senior High School ang pag-aaral ng mga asignaturang Filipino at Panitikan.

Tinawag itong kahangalan ng Concerned Artists of the Philippines (CAP) na anila’y magsisilbi lamang sa interes ng mga naghahari-harian.

“Bagama’t iminumungkahi ng desisyon na nasa kapasyahan na ng mga kolehiyo at unibersidad ang pagpapanatili ng mga asignaturang Filipino at Panitikan, hindi maikakaila, na sa kasalukuyang sistemang pang-edukasyon ng bansa na kolonyal at piyudal at sumususo lamang sa kanluraning balangkas, na wala itong pangil upang tupdin at garantiyahan ng mga paaralan na ilagay sa kani-kanilang mga kurikulum” pahayag ng CAP.

Naniniwala rin ang CAP na sistematiko ang hakbanging ito ng gobyerno na bahagi ng neoliberal na agenda ng globalisasyon. Pinapatay umano nito ang kakayahan ng mamamayan na unawain ang kanilang kalagayan at malaman ang kanilang kapangyarihan bilang sambayanan, na mariing natatalakay sa mga asignaturang Filipino at Panitikan.

“Nasa antas tersiyarya ang bukas at malawak na larangan upang magpingkian ang mga ideya. Ang pag-aalis ng mga asignaturang Filipino at Panitikan rito ay pagkakait sa malalim na pag-unawa sa ating pagka-Pilipino,” ayon pa sa grupo.

Ayon naman sa Congress of Teachers and Educators for Nationalism and Democracy (Contend) isang anyo ng pagpapatahimik sa mga mamamayan ang ginawang ito ng CHED at Korte Suprema.

“Walang pagkakaiba sa pagtotokhang, pandurukot, pagsensura, at iba pang anyo ng panunupil na layong gawing katanggap-tanggap ang ating patuloy na pagkatali sa dayuhang imperyalismo, domestikong pyudalismo, at burukrata kapitalismo. Pinalalalim nito ang malakolonyal o indirektang dayuhang paghahari ng mga imperyalistang bayan tulad ng Estados Unidos at Tsina sa ating bayan,” sabi pa ng Contend.

Para sa mga gurong kasapi ng Contend, binabaligtad ng hakbang na ito ang malakas na pagsulong intelektuwalisasyon ng Filipino noong dekada ’60 at ’70 na nagbunga ng progresibo, makabayan, at kritikal na kaisipan.

Itinuturing naman ng Alliance of Concerned Teachers (ACT) na isang malaking dagok sa pagkakaroon ng makabayan edukasyon sa Pilipinas ang desisyong ito ng korte.

Ayon kay ACT Teachers Rep. Antonio Tinio, magiging puspusan lang ang pagtataguyod sa paggamit ng Filipino bilang midyum ng opisyal na komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa lahat ng antas ng sistemang pang-edukasyon kung puspusan ding itataguyod ang pagtuturo nito bilang asignatura sa lahat ng antas ng edukasyon.

Naniniwala ang ACT na mahalaga at malaki ang papel na ginagampanan ng pag-aaral ng sariling wika at panitikan sa pagtuturo ng makabayang kamalayan sa mga kabataan kumpara sa mga isinusulong ngayon na mandatory Reserved Officers Training Corps (ROTC) sa Senior High School.

“Wala tayong maiaambag sa edukasyong pangkultura ng mga mamamayan ng daigdig kung hindi natin lilinangin ang ating sariling wika, kultura, at identidad,” pahayag pa ng ACT.


Giyera na bulag

$
0
0

“Dito sa gera na bulag, ano ba ang pangalan ko?/…wag mag-alala/pantaypantay lang pala/ dahil tulad mo berdugo mo hindi natin kilala.”

KOLATERAL. Ito ang pamagat ng pinakabagong rap/hiphop album, likha ng iba’t-ibang artista, na naglalantad ng kontra-mamamayan na katangian ng madugong giyera kontra-droga na ipinapatupad ng administrasyong Duterte. Halaw ang pamagat sa palasak na terminong “collateral damage” o mga ’di maiiwasang kaswalti/pagkasirang naidudulot sa mga sibilyan sa kondukta ng mga operasyon ng kapulisan o militar.

Inilabas ang naturang album nitong Hunyo 29, 2019, isang araw bago ang midterm ng panunungkulan ni Pangulong Duterte. Resulta ang album ng 2 taong mga pagsisikap nina BLKD at Calix katuwang ang kanilang mga kasama sa SANDATA, isang grupo na may adbokasiyang ituwid at labanan ang mga disimpormasyon at propagandang kaakibat ng giyera kontra droga ni Duterte. Masusi ang kanilang naging pananaliksik at pangangalap ng impormasyon sa pamamagitan ng pagsubaybay sa mga balita, pakikisalamuha sa mga kaanak ng mga mismong biktima at integrasyon sa mga maralitang komunidad na kalimita’y pangunahing sinasalanta ng mga operasyong kontra droga.

12 tracks ang taglay ng album. Bawat isa ay kolaborasyon ng iba’t-ibang rapper, mga mang-aawit at mga sound producer na mataimtim na nakaayon sa tema ng buong album.

Pambungad ang “Makinarya” na pinagtambalan ni BLKD at Calix. Itinatatakda nito ang tono ng buong album na nagsasalarawan sa extra judicial killings at giyera kontra droga bilang polisiya ng estado at kung paano nagsasabwatan ang 3 saray ng gobyerno para ipatupad ito.

Pinalalim naman ang usapin ng mapang-abuso sa karapatang tao na mga operasyon ng kapulisan, ang modus ng mga berdugo sa pamamaslang at ang pasismo ng estado sa “Boy”, “Giyera na Bulag”, “Pagsusuma”, “Neo-Manila”, at “Parasitikong Abusado” na umaayon sa punto-de-bista ng mga maralitang lungsod na kumahakaharap sa mga ito.

Tinatalakay din ng album ang kahirapan, bilang isa sa mga pundamental na ugat ng suliranin sa droga, at iba pang kakabit nitong panlipunang isyu tulad ng forced migration (“Distansya”), kawalan ng hustisya para sa maralita (“Hawak”), at ang kawalan ng disenteng trabaho at tiyak na paninirahan (“Papag”).

Paglaban naman ang tema ng “Walang Maiiwan” at “Stand By” na may paghimok sa maralitang lungsod para baguhin ang mapang-aping sistema na umiiral.

“Sandata” ang finale ng buong album. Dito ipinakita nina Calix, BLKD, Lanzeta, Kiyo, Muro Ami, Promote Violence at Pure Mind Quiet Heart ang makatwirang galit sa administrasyong Duterte.

Sa kabuuan, isang magaling na obra ang KOLATERAL. Naipamalas ng bawat artista ang kanilang matatalas na tugma laban sa giyera kontra droga at mga kaakibat nitong usapin. Nararapat din banggitin ang mahusay na paglalatag ni Calix at Serena DC ng tunog sa buong album—sakto sa bagsakan ng mga berso, transition at pagbabago ng tiyempo at modyulasyon ng mga beat.

Maihahalintulad ang album sa militanteng tradisyon ng rap/hiphop na ipinakita ni 2Pac, Kendrick Lamar, Immortal Technique, at ng Beastie Boys, King Blues, Rage Against The Machine, Public Enemy, NWA at marami pang iba.

Kailangan bigyan ng kredito si BLKD at Calix sa kanilang pagsisikap upang ipalaganap ang progresibong pananaw at ang pakikipag-alyado, kung hindi man pagmumulat, sa mga kapwa nilang nasa eksena ng rap at hiphop at mga tagasunod nito. Sa harap ng nangingibabaw na kultura ng indibidwalismo, gangsterismo, machismo at seksismo sa eksenang rap at hiphop, ang KOLATERAL ay isang pamabasag. Mahahanay ang album sa mga pagsisikap ni Francis M., Gloc-9 at iba pa upang ilapat sa rap/hiphop ang mga sosyo-politikal na mga usapin at ang pagiging makabayan. Isang kahihiyan kung hindi kikilalin ang KOLATERAL bilang isa sa mga pinakamagaling na rap/hiphop album sa kasaysayan ng eksena.

Inilalatag na ng KOLATERAL ang batayan ng paglaban sa giyera kontra droga, pasismo at tiranya ng administrasyong Duterte: “Pasistang rehimen, buwagin!/Pababain ang mga nakaupong ulupong, patumbahin!/Ang sistema na bulok gigibain!/Sistema na bulok gigibain!”

Nasa mga tagapakinig na kung ano na ang susunod na dapat gawin.

Mabini, marubdob

$
0
0

Ito ang pagtatanghal na kailangan sa ating panahon.

Una naming pinanuod ang Mabining Mandirigma, steampunk musical ng Tanghalang Pilipino, noong 2015. Sa pagtatanghal na ito, si Delphine Buencamino ang gumanap sa pangunahing karakter, ang bayani ng unang rebolusyong Pilipino na si Apolinario Mabini. Nakamamangha si Delphine (pati na rin si Arman Ferrer at ang buong cast). Makabagbag-damdamin at napapanahon ang kuwento, at mahusay ang pagkakalikha ng entablado at mga kanta. Sa pagkakagamit ng temang steampunk* lang ako naguluhan.

Ganoon pa man, nauukol pag- usapan at matanghal ang ganitong teatro. Nakapupukaw rin naman ito ng damdamin. Dahil dito, pinalakpakan namin ang produksiyon.

Itong ika-apat na pagtatanghal ng Mabining Mandirigma naman ang nagpadama sa akin ng pagdako at pagsisiwalat. Sa pangunguna ni Monique Wilson bilang bagong Mabini at pagbabalik ni Ferrer bilang Emilio Aguinaldo, para bang lalong nanggagalaiti, nagdidiin ang pagtatanghal. Mas may dating ang katatawanan at mas nakapangingilabot ang drama at trahedya. Kahit pa ang steampunk, nadama ko na ang pagkakaakma.

Marahil dahil sa panahon ngayon, sa kasalukuyang pasistang rehimen at dala nitong kaliwa’t kanang kataksilan, kaya mas marubdob, hindi lang ang pagtatanghal, kung hindi pati ang aming panonood.

Nang magmakaawa si Mabini kay Aguinaldo na huwag bumigay sa panunulsol ng mga ilustrado at imperyalista, dama ng mga manunuod ang bigat ng pagkabigo tulad noong sunod-sunod mabaon sa kabiguan ang pangako ng mga nagdaang pangulo.

Nang dumanak ang dugo ni Antonio Luna sa entablado, naramdaman namin ang pighati, tapos galit, tulad noong isa-isang nakawin ng mga pasista ang buhay at kinabukasan ng mga martir ng Batangas, Bicol, Negros at Mindanao. At nang nakabalik si Mabini sa isang Pilipinas kung saan sumisibol muli ang pagkamakabayan, naramdaman namin ang pag-asang tangan ng mga aktibista at rebolusyonaryo na nagpapatuloy sa kabila ng panganib, pangungutya ng trolls, at iba pang hamon.

Pinakita ng lahat ng ito na kailangan natin ng ganitong pagtatanghal, ng ganitong sining, upang maramdaman ang lalong nag-aalab na mga damdamin, ang galit, ang pagpupumiglas sa pagkatalo at paghihikahos. Sa dilim ng CCP Little Theater, nagsalitan ang pag-iyak, pagtawa, at indignasyon. At sa gawi ng mga militanteng pagtatanghal tulad nito, dala-dala namin ang galit (at pag-asa) sa pagbalik namin sa buhay (at laban) sa labas ng tanghalan. Gagamitin namin ang galit, panghahawakan namin ang pag-asa, at magpapatuloy sa pagkilos.

*Isang genre ng science fiction na may setting sa nakaraang siglo o panahon at kinatatampukan ng mga imahen ng pagsisimula ng rebolusyong industriyal. Isipin na lang ang damitan sa Van Helsing at kung ano-anong makinarya na nakalapat sa konteksto ng Pilipinas noong panahon ng pananakop ng Espanya sa bansa.

Salin mula sa Ingles ni Jobelle Adan
Featured image: Tanghalang Pilipino/@Kventurillo

Artista ng bayan, nakapiit pa rin

$
0
0

Anim na buwan nang nakakulong sa piitan ng rehimeng Duterte si Alvin Fortaliza, na inalay ang kanyang buhay para sa pagpapaunlad ng gawaing pangkultura sa Gitnang Visayas.

Si Alvin ay tagapagtatag at artistic director ng Bol-anong Artista nga may Diwang Dagohoy (Bansiwag) Cultural Network.

Itinatag noong Nobyembre 30, 2010, itinataguyod ng Bansiwag ang mga gawaing pangkultura sa mardyinalisadong kabataan. Ginagawa nila ito sa pamamagitan ng paglulunsad ng community theater workshops at inisyatibang tulad ng Renga sa Kultura, na isang kompetisyon sa kabataan na nagaganap dalawang beses sa isang taon. Pinangunahan din ng grupo ang proyektong Alayon, na nagpapakilos ng mga boluntir para sa iba’t ibang kalamidad katulad ng nangyaring lindol sa Bohol noong Oktubre 15, 2013.

Nagsilbi bilang head trainor si Fortaliza ng Basic Intergrated Arts Workshops ng Bansiwag sa Bohol, Negros, at Cebu. Karamiha’y mga kabataang gustong lumahok sa malikhain at pangkulturang mga pagtatanghal na may progresibo at makabayang oryentasyon ang kalahok sa mga pagsasanay at palihang ito.

Naging kalahok din si Fortaliza sa maraming pampublikong pagtatanghal tulad ng pampublikong pagsasadula o reenactment ng masaker sa Escalante sa Negros Occidental. Ginanap ang naturang reenactment noong 2011 at 2012. Kalahok din si Fortaliza sa mga pagtatanghal sa mga kalsada para sa Lakbayan sa Cebu noong 2015 at 2017, sa Manila noong 2016, at sa pagtatanghal ng Dagohoy sa Atong Panahon na Tanghal 10 flagship project ng National Commission for Culture and the Arts o NCCA.

Tumatayong pangalawang pangulo para sa Visayas ng Sining na Naglilingkod sa Bayan (Sinagbayan) si Fortaliza. Sinagbayan ang pambansang organisasyon ng mga manggagawang pangkultura, artista sa teatro, makata, musiko, manunulat at artistang biswal. Layunin nitong lumikha at ipalaganap ang sining at panitikan ng bayan na mula sa pakikipamuhay sa mga mamamayan.

Kinatawan ni Fortaliza ang Bansiwag at Sinagbayan sa 2016 National Conference on People’s Culture, gayundin ang pagtatatag ng 2018 Youth for Food Sovereignty international network, at ang 2019 SIGWA National Festival of People’s Art and Literature.

Dahil aktibong kalahok ang Bansiwag at Sinagbayan sa buhay, pakikibaka at pangarap ng mga magsasaka at iba pang mardyinalisadong sektor para sa tunay na panlipunang pagbabago, natalaga rin si Fortaliza bilang provincial coordinator ng Anakpawis Party-list sa Bohol bago ang eleksiyon.

Noong Marso 4, inaresto si Fortaliza ng isang koponan ng Special Weapons and Tactics (SWAT) at pulisya sa Guindulman, Bohol. Nangangampanya siya noon para sa Anakpawis, sa palengke ng Guindulman, nang arestuhin siya. Ayon sa pulisya, sa bisa umano ito ng mandamyento de aresto para raw sa kaso ng pagpatay. Pero mariin ni Fortaliza na itinatanggi ang akusasyon.

Itinuturing ng mga grupong pangkarapatang pantao na isa pang gawa-gawang kaso ito laban sa isang aktibista at manggagawang pangkultura na tumitindig laban sa mga katiwalian at pang-aabuso ng gobyerno habang naglilingkod sa mga mamamayan.

Hinihiling ng maraming grupo ng mga artista at manggagawang pangkultura tulad ng Concerned Artists of the Philippines o CAP, at marami pang iba, ang agarang pagpapalaya kay Fortaliza.

Awit vs ‘endo’

$
0
0

Davao City – Todo-suporta ang mga grupong pangkultura ng Mindanao sa paglulunsad ng mga manggagawa ng plantasyon ng saging na Sumifru ng kanilang extended play (EP) at music video noong Setyembre 7 sa Zero82 Lokal Restobar sa F. Torres Street sa Davao City.

Isang benefit at solidarity gig na pinamagatang Asdang (Suking) ang isinagawa nila sa pangunguna ng Sining Obrero upang patuloy na isulong ang mga panawagan laban sa kontraktwalisasyon at di-makataong mga patakaran sa loob ng pabrika.

Kasamang nagtanghal ng Sining Obrero ang mga bandang Banika, Sining Kamalayan, Sining Tuburan, Agos, at TUBAW Music Collective.

Binubuo ng tatlong bagong awitin ang EP ng Sining Obrero na produkto ng mga pagsasanay sa pagsusulat ng kanta na isinagawa ng Concerned Artists of the Philippines (CAP) at Tambisan sa Sining noong Enero 2019 sa piketlayn ng mga manggagawa.

Ang mga awiting “Ama’t Inang Manggagawa,” “Singgit sa ComVal” at “Mananagot ka” ay nabuo mula sa personal na mga karanasan at naratibo ng mga manggagawa. Isinasalarawan nito ang mithiin at panawagan ng mga manggagawa sa pagsulong ng kanilang karapatan at kagalingan sa pagtitiyak ng kinabukasan ng kanilang mga anak at komunidad.

Noong Oktubre 1, 2018, inorganisa ng Namasufa-Naflu-KMU ang isang strike matapos ang deadlock sa negotiations sa pagitan ng management at unyon. Pabor sa unyon ang naging desisyon ng Korte Suprema sa kasong isinampa laban sa kumpanya. Matagumpay na naparalisa ng strike ang operasyon ng Sumifru sa loob ng walong packing plants. Marahas naman silang binuwag ng mga bayarang goons, pulis at militar.

Sa loob ng siyam na buwan mula Nobyembre 2018 hanggang Agosto 2019, nagkampuhan ang mahigit 300 manggagawa sa Mendiola, Liwasang Bonifacio at Commission on Human Rights upang igiit sa Department of Labor and Employment (DOLE) na resolbahin ang kanilang isinampang kaso. Walang pakundangan naman itong nilalabag ng Sumifru.

Layon ng paglulunsad ng EP na makibahagi sa mas nakararami ang kanilang panawagan upang maipagpatuloy ang kampanya ng mga manggagawa sa rehiyon ng Compostela Valley.

Maaari nang ma-download ang kanilang bagong awitin sa Facebook page ng Sining Obrero at CAP.

Samantala, nagpapatuloy ang mga pagsasanay ng CAP sa mga piketlayn at pagawaan. Nitong mga nakalipas na linggo ay nakabuo na ng mga piyesa ang mga manggagawa ng Pepmaco at Nutriasia. Nananawagan rin ang CAP sa mga artista at manggagawang pangkultura na mag-volunteer sa nakatakdang pagsasanay sa iba pang pagawaan. Bahagi ito ng kampanya at programang Artists Fight Back na nagsuuslong ng isang sining at kulturang makabayan, makamasa at siyentipiko.

Inaasahang makakabuo ng isang buong album ng mga bagong kanta ang CAP sa Disyembre 2019.

CUE-NHA: Handa sa hamon ng hinaharap

$
0
0

Ang pagkakabuo ng unyon sa ahensiya ng gobyerno ang isa sa pinakamahahalagang pangyayari sa kasaysayan ng kilusang paggawa sa gobyerno sa bansa. Kaya naman, mahalaga ang pagdiriwang ng ika-33 anibersaryo ng Consolidated Union of Employees (CUE) kamakailan.

Itinatag noong 1986, sa bisperas ng pagpapatalsik sa diktadurang Marcos, hindi matatawaran ng ambag ang CUE sa pagmumulat, pag-oorganisa at pagpapakilos sa mga kawani ng gobyerno, lalo na sa loob ng National Housing Authority (NHA). Sa pamamagitan ng masipag at puspusang pag-oorganisa, napagtagumpayan nila ang dalawang certification election, at, kalaunan, ang kauna-unahang Collective Negotiation Agreement (CNA) sa loob ng gobyerno. 

Si Raun Ben (kanan, nakapula), isa sa pioneers ng CUE na nagretiro sa NHA kamakailan. <b>KR Guda</b>

Si Raun Ben (kanan, nakapula), isa sa pioneers ng CUE na nagretiro sa NHA kamakailan. KR Guda

Nitong Setyembre 27, matapos ang 33 taon, nagtipon ang mga kawani ng gobyerno ng NHA sa ilalim ng CUE para sa isang general assembly. Sinariwa nila ang mga tagumpay, gayundin ang mga hamon sa hinaharap.

Sa kasalukuyang pamunuan ng presidente nitong si Evangeline Javier (pumalit mula sa nagretirong matagalang presidente na si Rose Nartates), nilalayon ng CUE na patuloy na konsolidahin ang mga kawani ng NHA, iulat ang naging mga tagumpay, at ihapag ang susunod na mga tahakin ng unyon para sa pagsusulong ng mga kagalingan at karapatan ng mga kawani ng NHA.

Bukod pa sa ulat-pinansiyal at mga naabot na tagumpay, nilayon din ng pangkalahatang pagpupulong na tipunin ang mga kawani ng NHA mula sa iba’t ibang rehiyon upang bigkisin ang kanilang hanay, lalo na sa panahon ng kawalang-kaseguruhan sa trabaho at sa mga benepisyo na dapat para sa mga kawani – ito at marami pang iba ang inilalaban at isinusulong ng unyon.

Nababahala ngayon ang mga empleyado ng NHA sa maaaring malawakang tanggalan sa susunod na dalawang taon bunsod ng pagkakatatag ng Department of Human Settlement and Urban Development (DHSUD) na nilagdaan lang ni Pangulong Duterte noong nakaraang taon. Ito ngayon ang hinaharap ng CUE.

Samantala, sa programa, nagbahagi ng mensahe si General Manager Marcelino Escalada Jr., na nagsabing ang tagumpay ng bagong CNA ay dahil sa pagtatrabaho para rito kapwa ng manedsment at ng CUE.

Naging bahagi ng pagdiriwang ng CUE ang pagbabahagi ng iba’t ibang sektor ng suporta sa mga laban ng mga kawani ng gobyerno – at pagsesegurong bahagi ito ng malawakang laban para sa makabuluhang pagbabago sa lipunan. Sa pagdiriwang na ito, nagtanghal din ang ibang makabayang artista katulad ng Panday Sining, at mga manunugtog na nagtanghal ng popular na mga kanta kapwa para sa mga beterano at millennial na miyembro ng CUE.

Tinitiyak ng NHA-CUE na patuloy nitong paglilingkuran ang interes ng mga kawani ng pamahalaan, bilang isang tunay na militante, progresibo at makabayang unyon.

Kuha ni <b>Darius Galang</b>

Kuha ni Darius Galang

Viewing all 164 articles
Browse latest View live


<script src="https://jsc.adskeeper.com/r/s/rssing.com.1596347.js" async> </script>