Cover ng librong “Kuro-kuro” ni Prop. Arao

Lumabas na ang librong may titulo’t mga kabanatang doble-doble ang pagkakasulat.

Inilabas na ng Flipside Publishing ang librong “Kuro-kuro” ni Danilo Araña Arao at mada-download na ito sa Google Play, iTunes, Kobo, Barnes & Noble at Flipreads.

Google Play: https://play.google.com/store/books/details?id=SVgeBwAAQBAJ

iTunes: https://itunes.apple.com/us/book/kuro-kuro/id975994342

Kobo: https://store.kobobooks.com/en-US/ebook/kuro-kuro

Barnes & Noble: http://www.barnesandnoble.com/w/books/1121400937

Flipreads: http://flipreads.com/kuro-kuro

Prop. Danilo A. Arao

Ang libro ay binubuo ng 40 sanaysay sa wikang Filipino na nahahati sa anim na kabanata: Muni-muni; Pera-pera; Bola-bola; Bali-balita; Buhay-buhay; at Suroy-suroy.

Ayon kay Arao, sinadya ang “doble-dobleng” katangian ng mga titulo. “Kailangan kasing gamitin ang pag-uulit ng ilang salita sa wikang Filipino para idiin ang isang mahalagang bagay — patong-patong ang mga problemang kinakaharap ng ating mga mamamayan,” sabi niya.

Si Arao ay kawaksing propesor ng peryodismo (associate professor of journalism) ng Unibersidad ng Pilipinas (UP) Diliman. Ang “Kuro-kuro” ay ang kanyang ikalimang libro ng mga sanaysay sa wikang Filipino.

Matatandaang ang bersyong e-book ng kanyang librong Hay, Naku! 2013: Pagsusuma ng Isang Peryodista ay inilimbag din ng Flipside Publishing.

Tulad ng iba pa niyang mga libro, ang author’s royalties para sa pagbebenta ng “Kuro-kuro” ay mapupunta sa pagpapagamot ni Lordei Hina, isang estudyante ng UP Diliman na naging biktima ng pananaksak sa loob ng kampus noong Pebrero 2012.

Prop. Judy Taguiwalo: guro ng sambayanan. Darius Galang

“Bakit nga ba kasi ‘parangal’ ito eh!” Ito ang matawa-tawang biro ni Prop. Judy Taguiwalo sa araw ng pagpupugay sa kanya, sa kanyang papalapit na pagreretiro sa pagtuturo sa Unibersidad ng Pilipinas. Kapag sinabi kasing “parangal,” maraming beses na ginagawa ito para sa isang namayapang tao

Pero hindi malungkot na araw, kundi panibagong hakbang pasulong, ang tema ng programa ng pagpupugay para sa isang makabayang guro. Alay ito para kay ma’m Judy na tutuldukan na ang kanyang 20-taong pagtuturo.

Dinaluhan ng kapwa niya propersor at guro mula sa Alliance of Concerned Teachers, Congress of Teachers and Educators for Nationalism and Democracy (Contend)-UP. Nakiisa din ang All-UP Workers’ Union. Dumalo rin ang ilan sa naging kapwa niya bilanggong pulitikal sa Ipil Detention Center noong panahon ng Batas Militar. Nag-alay ang ilan na dumalo ng kanilang mga mensahe para kay Prop. Taguiwalo.

Nakikiisa sa pamamagitan ng pagtatanghal ang iba pang dumalo. Nag-alay si Prop. Rica Nepomuceno ng Kolehiyo ng Musika ng pinagsanib na awiting “Perhaps Love” at “Memories,” dalawa sa mga paboritong awit ni ma’m Judy. Samantala, binigkas ni Roselle Pineda ang tulang “Sanggol sa Krame,” tulang isinulat ni ma’m Judy sa loob ng kulungan.

Si Prop. Taguiwalo at mga kapwa makabayang guro sa UP at Contend-UP. Darius Galang

Tula rin ang inialay ni Dr. Bienvenido Lumbera bilang pagbubukas ng maiksing programa. Kinanta naman ni Walkie Mirana ng Concerned Artists of the Philippines ang “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa.”

Mismong si Prop. Jose Maria Sison ang kuwento ng makulay na buhay ni ma’m Judy, mula sa pagkilos niya bilang kabataang aktibista hanggang paglahok sa rebolusyonaryong kilusan, hanggang sa pagpasok sa pagtuturo sa pamantasan at mga malalaking ambag ng guro sa larangan ng makabayang edukasyon.

Siyempre, hindi rin mahuhuli ang kanyang anak na si June Taguiwalo sa pag-aalay ng mensahe, sa pamamagitan ng isang bidyo mula sa Bangkok, Thailand.

Isang plake ang inialay kay ma’m Judy. Nag-alay naman ng likhang-sining ang visual artist na si Manolo Sicat ng UP College of Fine Arts.

Biru-biruan pa nga sa kanyang edad. “Proud na 65 lang ako,” sabi mi ma’m Judy, “kaya hindi dito nagtatapos (ang kanyang pagkilos).” Totoo, dahil magiging abala naman siya sa kilusang pag-oorganisa, sa Alliance of Concerned Teachers at sa kilusang makabayan.

Totoong malaki ang ambag ni ma’m Judy. Ang sinabi nga ni Prop. Gerry Lanuza ng Department of Sociology, hindi na pinag-hiwalay ni ma’m Judy sa kanyang pagkatao ang pagiging iskolar, akademiko at partisan-activist sa kanyang propesyon bilang edukador. “At sana marami pang makakakamit ng ganyang achievement,” sabi pa ni Prop. Lanuza.

Totoong nararapat siyang tanghalin bilang guro ng sambayanan.

Before he was Manny Pacquiao, he was Kid Kulafu, sabi ng movie poster ng Star Cinema na nagprodyus ng pelikula tungkol sa batang Manny Pacquiao. Pinagbibidahan ito ng isang di-sikat pero dating best child performer (Ang Panday) na si Buboy Villar, sa direksyon ni Paul Soriano at iskrip ni Froilan Medina.

Itinaon ang pagpapalabas ng Kid Kulafu sa mga sinehan bago ang “Fight of the Century” nina Manny Pacquiao at Floyd Mayweather na inaabangan sa Pilipinas at sa buong mundo sa Mayo 2 (o Mayo 3, kung sa Pilipinas). Talaga namang hindi na maihihiwalay sa boksing, lalo’t Pacquiao, ang kalansing ng sentimo, sa takilya man o sa ring.

Anu’t anuman, bagaman may ilang eksena na nagda-drag at eksaherado, makinis ang pagkakagawa ng Kid Kulafu kaysa karaniwan, dahilan marahil kung bakit umani ito ng “A” sa Cinema Ratings Board. Mahusay ang pag-build up ng tensiyon sa bawat mahahalagang pangyayari sa buhay ng batang Manny, matalas at mabilis ang sinematograpiya, nakakagising ang tunog ng musika, at akma ang paggamit ng mga hiyawan at sigawan ng mga manonood ng boksing para pataasin ang excitement sa mga eksena.

Marami nang alam ang tao kay Manny at marami na ring pelikula ang ginawa tungkol sa alamat niya, pero isa ito marahil sa pelikulang dina-jab ka sa katotohanang ibinibilad ng mga eksena.

Walang takot

Sa simula pa lamang ay ipinakita nang kinalakhan ni Manny ang bakbakan, at hindi ordinaryong bakbakan, kundi ang madugong sagupaan sa pagitan ng NPA at AFP na naglabanan sa kanilang baryo sa Bukidnon noong 1985.

Isang dahilan marahil ito kung bakit hindi siya takot sa dugo at sa karahasan, at kahit umuulan ng bala at bomba sa paligid niya ay makikitang mahinahon at buo ang loob kahit bata pa. Lumalabas na lumaki siya sa isang sonang gerilya ng NPA at mas panatag ang loob ng pamilya sa mga rebelde kaysa mga tropa ng AFP na tumangay ng tanghalian nila.

Gayunman, ang pagputok ng giyerang ito sa kanayunan ang ipinakitang dahilan ng paglikas ng pamilyang Pacquiao noong 1990s sa kanilang mga kamag-anak sa General Santos City. Tangay ni Dionisia (Alessandra de Rossi) ang apat na anak, sa kabila ng pag-aalangan ng asawang si Rosalio (Alex Medina) na mas sanay sa bukid ngunit kinalauna’y nag-abandona rin sa kanila.

Dahil halatang tagabaryo, naging biktima si Manny at kapatid nito ng mga kaklaseng bully sa siyudad. Noo’y lampa pa siya at umiiwas sa laban. Subalit dahil marahil sa karanasang ito ay nakahiligan niya ang panonood kay Bruce Lee, at palihim na ginagaya ang mga stroke nito, na napansin ng kanyang Tiyo Sardo (Cesar Montano) na adik sa boksing at pag-inom ng syoktong na Kulafu.

Left hook

Ang tiyo ang unang nakaramdam na malakas ang left hook ni Manny at mula noon ay sinanay na siya at parang sabong na inilaban sa mga lokal na derby, at binansagang Kid Kulafu. Napansin na rin ang bilis at liksi niya sa ring. At higit sa lahat, kahit maliit, hindi siya takot humarap at makipagsabayan sa mas matatangkad at matitipunong kalaban.

Ipinakita ng pelikula na higit pa sa kalupitang naranasan ang dahilan ng pagseseryoso ni Manny sa boksing. Lalo siyang itinulak dito ng pagkakasakit ng ina, ng gutom, at ng buhay na mas mahirap pa sa daga. Kahit ano pa ang sipag niya sa paglalako ng tinapay o pangangalakal ng bote kapos na kapos ang kita ni Manny para matulungan ang ina. Boksing na lamang ang kanyang pag-asa para makaahon ang pamilya, kahit galit na galit ang kanyang ina, na ang mas nais ay magpari siya.

May katwiran din naman ang ina. Walang sinumang makapagsasabi na magaan ang trabahong boksing. Hindi lamang dahil sa basagan ito ng mukha at bugbugan ng katawan. Para sa batang si Manny at mga kasama niyang boksingero na naengganyong sa Maynila pumunta para umangat, kumita pa at manalo ng korona, doble pa ang inabot na pagsasamantala.

Hindi lamang sila ikinakalakal ng mga promoter sa iba’t ibang laban o pinapanday sa pagsasanay kahit gutom o pagod na. Nagtatrabaho pa sila sa libreng oras bilang mga manggagawa sa isang madilim na bodega (sweatshop) at naglilinis ng bote para sa sariling panustos o pangangailangan.

Kaya naman kapag nakahawak ng konting pera, maramdaman man lang na tao rin sila at hindi makina, para silang nakakawala sa hawla sa pagsasaya — alak, sigarilyo, karaoke. Dito marahil nakuha ni Manny ang hilig sa pagkanta. Ngunit sa likod ng mga katuwaan binanggit pa rin ni i Manny sa isang eksena na “mas mahirap ang buhay kaysa boksing.”

Sa pelikula’y ipinakita na hindi lamang mabuting anak si Manny; mapagmahal din siyang kaibigan. Nang mamatay ang kasama at kaprobinsiyang boksingerong si Eugene (Khalil Ramos) matapos ma-knock out sa isang dinayang laban, doon lang siya nakitang pumalahaw ng iyak sa loob ng morge, sinuntok ang mga dingding at salamin sa galit at pamimighati.

Tibay ng loob

Ngunit hindi ito nagpahina nang loob niya na bumitaw sa ring. Tuloy pa rin ang laban, at habang nasasaktan ay lalong tumatapang. Nagpursige siya at naipagwagi ang kanyang mga laban hanggang sa tanghaling pandaigdigang kampeon sa walong dibisyon sa boksing. Ngunit ang maganda rin sa Kid Kulafu ipinapakitang hindi siya superman; noong bata pa ay naranasan na ring bumagsak at matalo sa ilang laban, pero hindi umatras at nagbalikwas para magtagumpay.

Naging kalakasan ng pelikula ang natural at mahusay na pag-arte ng mga artista sa Kid Kulafu laluna ni Buboy Villar na masang-masa ang dating at inaral nang husto ang mga galaw ni Manny; gayundin naman si Alessandra de Rossi bilang Dionisia na bagaman disciplinarian at mataray ay hindi matatawaran sa pagmamahal at pagtatanggol sa anak. Sa direksiyon ni Paul Soriano ay lumitaw ang mga totoong tao, nabigyan ng buhay ang iskrip ni Florian Medina, at nabuo ang isang pelikulang makabuluhan at hitik sa inspirasyon nang hindi mo namamalayan.

Sa lahat ng ito, kung meron mang malaking idinulot ang Kid Kulafu, ito ay ang pagkilala kung paano nahubog ang karakter ng isang Manny Paquiao bilang tao at bilang boxer. Marahil kung madadalang lahat ni Manny sa Mayo 2 ang mga katangiang ito — walang takot, buo ang loob, mahinahon, determinado, may kapasyahang magwagi – isang tunay na fighter, magugulantang ang mundo sa tagumpay ng isang Pilipino.

Poster calling for entries for the 7th Pandayang Lino Brocka.

The Pandayang Lino Brocka is a yearly exhibition of audio-visual works gathered from independent filmmakers across the country. As a tribute to internationally acclaimed filmmaker Lino Brocka – who depicted the plight of the oppressed in his films Tinimbang Ka Ngunit Kulang, Maynila sa mga Kuko ng Liwanag, Insiang, Bayan Ko, Kapit sa Patalim, Orapronobis, and many others – the festival is a gathering that aims to prompt the critical and progressive consciousness of its audience.

This year’s Pandayang Lino Brocka seeks films on ‘liberation’ that will arouse the people into discourse that will serve as a weapon to arm them in action.

Liberation, through the camera’s lens, can be shot in different frames. Liberation is the successful strike waged by a labor union demanding higher pay and work benefits. Liberation is the cultivation of land by peasants in the face of the landlord’s schemes to buy off the hacienda to big businesses. Liberation is the bravery of an OFW mother who had come so close to an unwarranted death, but still chose to be steadfast in proving her innocence. Liberation is the muted voice that found its place in countless other voices struggling to shout out one word that has been made alien by those who silenced them. That word is freedom.

Lino Brocka was a visionary of freedom. He did not only dream of a Philippines liberated from the claws of the oppressors, but he sought it through his political films. To continue the path trailblazed by the filmmaker, Tudla Productions Inc., an alternative, non-profit group of filmmakers, students and cultural workers, has taken up the reins of organizing the event since 2009.

Since its inception, the festival has spearheaded political film production and distribution in the country, following Brocka’s belief that films and politics cannot be dissociated. The festival is a manifestation of Brocka’s challenge to make films that will “hurt, films that will disturb, films that will not make you rest”.

Tudla Productions, Inc. will launch The 7th Pandayang Lino Brocka Political Film and New Media Festival on August 27, 2015.

The festival does not end after a one-time screening in the University of the Philippines. Following its, the screened works will also be brought to universities, workplaces, urban poor and peasant communities.

As a festival of the arts, the Pandayang Lino Brocka does not aim to be merely a display of works. It strives to become a vehicle for socio-cultural reflection and an ideological weapon to liberate the minds of the people.

Interested filmmakers may submit their works until July 30, 2015 via e-mail or via courier.

Attached are the downloadable entry form and submission guidelines:

ENTRY FORM: http://bitly.com/1LWrsog 

GUIDELINES: http://bit.ly/1FkKXC9

The following are our official contact numbers should there be additional questions.

+639178606353

+639281226586

Rebyu ng Buhay at Pahikibaka ni Andres Bonifacio
Produksyon ng Komiteng Bonifacio@150
Linangan ng Kulturang Pilipino (LKP)
Philippine Anti-Imperialist Studies (Pais)

Ipinagdiwang noong 2013 ang ika-150 anibersaryo ng kaarawan ng dakilang bayani na si Gat Andres Bonifacio.

Sa panahon na iyon nabuo ang Buhay at Pahikibaka ni Andres Bonifacio, isang bidyo-dokumentaryo na isinulat ni Malu Maniquis, na naglalayon na mas maipabatid sa madla ang katuturan ng kasaysayan, buhay, at pakikibaka ng tinagurinang Supremo ng Katipunan.

Binigyan-buhay ng mga boses nina Alfred Vargas (na gumanap bilang Andres Bonifacio), John Arcilla (Jose Rizal) at Jaime Fabregas (Arsobispo Domingo de Salazar) ang mga pangunahing tauhan sa dokumentaryo. Tampok din ang mga boses nina Vencer Crisostomo (Emilio Jacinto), Joel Lamangan (Emilio Jacinto) at Jeffrey Santos (Artemio Ricarte).

Binigkas naman ng ilan pa tulad ni John Arcilla, Pen Medina, Carol Araullo at Rafael Baylosis ang naratibo ng salaysay.

Hinati ang dula sa limang bahagi, upang baybayin ang kahabaan ng kasaysayan ng Pilipinas bilang inalibing bayan, ang pakikibaka ng sambayanang Pilipino sa pagkaalipin mula sa mga kastila, hanggang sa pagtataksil kay Bonifacio at sa pagpapatuloy ng rebolusyon sa kasalukiuyang panahon.

Sa esensiya, ibinuod ng dokumentaryo ang susing mga pangyayari sa kasaysayan na nakasentro sa buhay at pakikibaka ng Supremo, hanggang sa kanyang pangunguna sa Katipunan.

Makikita sa ginamit na mga imahe mula sa mga dokumento ang ilang mahahalagang sipi at patotoo sa makasaysayang mga pangyayari. Malilinang naman sa mga dibuho ang mga imahe ng mga kaganapan sa panahon ng himagsikang Pilipino sa panahon ng kolonyalismong Espanyol.

Matibay din ang pagsasalarawan ng pagtataksil kay Bonifacio ni Emilio Aguinaldo. Naipakita ang pakikipagsabuwatan ni Aguinaldo sa mga Amerikano, at sa halagang $20,000,000, ang pagpasa sa Las Islas Filipinas sa bagong kononisador. Dokumentado at masusing hinanap ang larawan ng mock battle of Manila noong umaga ng 1898 (at kung titignan, maaaring may patudya ang pagsasali ng imahen ng laruang “The Battle of Manila” na gawa ng Parker Brothers, kilalang gumagawa ng board games).

Ito ang bagong yugto ng kolonyalismo, hindi lamang sa Pilipinas, kundi sa ilan pang dating kolonya ng Espanya tulad ng Guam, Perto Rico at Cuba, at umiiral pa rin hanggang ngayon.

Di isinasalarawan sa karamihan ng aklat ng kasaysayan ang pagpapataw ng sentensiya ng kamatayan sa magkapatid na Andres at Procopio. Kaya naman mahalaga rin ang pagsasalarawan ng eksenang ito. Bahagi pa rin ng Naic Elementary School sa Cavite ang pinagkulungan sa magkapatid bago sila itinungo sa kabundukan ng Maragondon.

Isinaad sa dokumentaryo ang Mt. Buntis bilang lugar kung saan ipinataw ang kamatayan sa magkapatid. Lulan din ang impormasyon na nakalap ni Guillermo Magsangkay ang pamamaraan ng pagpataw ng kamatayan sa magkapatid na Bonifacio.

Makabagbag-damdamin man, ito ang pinagmulan ng tulang “Andres Bonifacio, a-tapang a-tao.” Dahil sa mga naratibo na natipon, pinagtataga ang magkapatid bilang hatol ng kamatayan. At makabagbag-damdamin nga, pero nagpiprisinta ito ng mas malalim pang pag-unawa ang manonood sa tula/awit na “Pag-ibig sa Tinubuang Lupa,” sa dramatikong pagtatapos ng dokyu.

Tiyak, kapupulutan ng inspirasyon at mahahalagang masusing impormasyon ang dokumentaryo. Tiyak din naman na mabisang armas pa rin ang kaalaman sa kasaysayan sa panahon na umiiral pa rin sa kasalukuyan ang malakolonyal at malapiyudal na kaayusan ng lipunang Pilipino.

Ito, maaari, ang batayang interes at layon ng dokumentaryo: Isalarawan, idokumento, at ipasa sa susunod pang mga henerasyon ang halaga ng buhay ni Andres Bonifacio, at ipagpatuloy ng kanyang pakikibaka sa pagpapalaya ng bansa sa mga mapaniil.

Isang gabi ng makabayang musika ang inihandog ng mga mang-aawit at kompositor na kabilang sa Lapis noong nakaraang Linggo ng Musikang Pilipino. Darius Galang

Noong nakaraang linggo na tinaguriang Linggo ng Musikang Pilipino sa iba’t ibang bahagi ng Pilipinas, isang maliit, ngunit signipikanteng pagtatanghal ang natunghayan sa isang bar na nagngangalang My Bro’s Mustache sa Quezon City.

“Isang pahayag talaga ang gabing ito ng Lapis,” pauna ni Karl Ramirez, musikero at miyembro rin ng Lapis o League of Authors of Public Interest Songs.

Noong gabi na iyon, isinagawa nila ang “Bak-Tibak”. Kasama niya ang premyadong mga mang-aawit tulad nina Chickoy Pura ng The Jerks, Gary Granada, at ang tinaguriang “Tres Marias” na sina Cooky Chua, Bayang Barrios, at Lolita Carbon. Kasama rin ang iba pang grupo tulad ng mga mang-aawit mula sa Concerned Artists of the Philippines.

Layunin ng Lapis ang makabuo ng mga awiting makabuluhan, sumasalamin sa mga isyu ng lipunan, at anumang may interes ang publiko sa Pilipinas. Kasama rito ang seryosong panlipunang mga isyu tulad ng kawalan ng tunay na reporma sa lupa, karapatang pantao, nakabubuhay na sahod, at pangkalahatang kawalan ng tunay na pagbabago at mabuting paggogobyerno.

Lahat nang ito, hindi hiwalay sa mga adbokasiya na naririnig mula sa progresibong mga organisasyon. Batid ng mga miyembro ng Lapis ang ilang balakid, mula sa produksiyon hanggang sa kasalukuyang lagay ng industriya ng musika sa bansa. Binanggit ni Ramirez na isang balakid ang paghahagilap ng pondo, pagpapaunlad, pagrekord, hanggang production ng kanilang mga material.

“Ang binabanggit nga namin, talagang buhay ang OPM sa anyo ng makabayang mga musikero. Kasi marami ang output, pero limitado ang funds. ‘Yung tao ang resources niya, kaya kailangan naming mag-prioritize,” sabi pa ni Ramirez.

Isang karaniwang tema ng mga kanta ng maraming kabataang musikero na gustong sumikat ay tungkol sa musika. Pero sabi ni Bayang Barrios, madali lang makalikha ng awitin tungkol sa pag-ibig. “Iyon bang ‘masakit, nasaktan ako, hiniwalayan ako ng siyota ko,’ oo madali lang iyon. Pero itong pagbibigay ng awareness sa mga reyalidad kung ano mga nakikta or realities sa mga buhay-buhay natin, mahalaga na meron tayo. (Malagang) merong mga organization ng artists din na gumagawa ng ganitong mga klase ng aktibidad o itong musika na para magmulat, (at) mayroong educational (value)–hindi lang sa musikero, kundi para sa lahat,” ani Barrios.

Ano pa man ang kalagayan ng industriya ngayon, optimistiko sila na maipapabatid ang kanilang mga mensahe sa mga nakikinig. “Puwede tayong manggaya, puwede tayong gumawa ng mababaw. Pero mas maganda sana kung makagawa tayo ng mga musika na magiging mapag-isip ang nakikinig,” sabi pa ni Barrios. Dugtong naman ni Chickoy Pura, kailangang magbago rin ang timpla ng musika, maging ang mga pinatutugtog ng radyo. Aniya, nakabase lang ang mga nakikinig sa kung ano ang pinapatugtog ng radyo.

”Maging appreciative sila doon sa makabayang awitin, mga nakasentro sa mga isyu, at mga commentary. Kasi nakikinig tayo sa komentaryo hanggang sa radio announcer lang pero hindi natin pinakikinggan ‘yung musika,” paliwanag niya. Pinakamabisang sangkap, ani Pura, ang kultura sa pagpapayabong ng identidad ng bansa.

Aniya, isang parte ng pagbabago at pagpapaunlad ng isang lipunan ng isang bansa ang isang masiglang kultura, kasama ang nasyunalismo. “Dahil kung wala iyon, kahit anong talino mo, kung sa iba rin mapupunta ‘yung pinagtatrabahuhan mo, o kung anuman ang gawain na ginagawa mo, mapupunta pa rin doon sa ibang purpose,” sabi pa ni Pura. Gusto ng grupo na magkaroon ng taunang paglilikha ng bagong materyal.

“Sabi natin, ‘new harvest of public interest songs’ (ang pinasisimulan natin). So taunan ito,” sagot ni Ramirez sa tanong kung magiging taunang aktibidad ang “Bak-Tibak”. Tinutuntungan ng “Bak-Tibak” ang tagumpay na inabot ng kantang “Bayan Muna” sa pagbubuklod sa iba’t ibang musikero at kompositor sa ilalim ng Lapis. Pero bukod sa mga pagtitipon at pagdiriwang ng Linggo ng Musikang Pilipino, nangangako silang ipagpapatuloy ang pagsusulat ng mga awiting sasalamin sa tunay na kalagayan ng lipunan at pangangailangan para sa tunay na pagbabago.

“Ang kabuluhan ng sining, mararamdaman mo lang kapag napapakinabangan ito ng ibang tao,” pagtatapos ni Pura.

A few scenes from the Rock Mabini concert at SM North Edsa. Photos from the NCCA FB account.

Review of Rock Mabini

August 21 might be a holiday but when we add “heavy rains” and “Metro Manila” to the equation, the result will be one hell of a traffic jam. That’s why even organizers of Rock Ed Philippines were overwhelmed with the number of people who flocked the fourth level of SM North Edsa Annex to witness their latest project.

Every one of them had his own unique level of groove that night. There were the fathers who obviously grew up listening to The Dawn in the radio, the sons who were the first to stand when Wolfgang started their jam, the mothers who swayed with Bras Pas Pas Pas’ jazzy “Chili Garlic Buttered Shrimp,” and the daughters who sang every line of “Tulog Na” with Ebe Dancel. They all placed differently in the musical timeline of rock ‘n roll but everyone sustained their energy up to the last jive delivered by the Radio Active Sago Project.

Rock Mabini was an offshoot of Rock Ed Philippines’ previous educational concerts Rock Rizal and Rock Supremo. In cooperation with the National Historical Commission of the Philippines, the concerts were open for the public for free. But the concerts were not simply musical performances. It provided trivia and opened historical discussions with the audience after every song. Local bands were commissioned to compose a unique piece as a tribute to the Filipino hero being featured in the concert.

The venue was enough for roughly 150 persons. White monobloc chairs were arranged at the right side of the stage for media people so that everything else, except the stage, belonged to the spectators. People sat at the cold SM mall floors while waiting for the concert to start. The program was supposed to commence at 5 PM as advertised but due to some circumstances, which hopefully was relayed to the public, it had to start 45 minutes later. Kudos to Wolfgang for compensating for the delay by rehearsing onstage.

The initial program included a crash course on Philippine Revolution with Apolinario Mabini as the star of the night. Audio-visual presentations like short films, PowerPoint slides, and music videos were shown to aid in the comprehension and probably to help keep the audience’s attention since the venue was a mall and, frankly, nobody goes to the mall to learn history. The organizers also asked questions to the crowd and handed out a book for every correct answer.

They should have opened a small merchandise section where they can sell, for a minimum profit, the books that organizers brought that night. A lot of people volunteered to answer because they were interested in the book—which, of course, was a positive thing. But since they were in a commercial establishment like SM, it probably would have been not allowed by the mall. In hindsight, organizers should have considered staging these concerts in settings like an urban poor community, where more people can benefit from these “alternative classrooms.” Having the venue at SM opens up the project to criticism for tying up with an establishment that is known for repressing workers’ rights. We suspect Mabini won’t approve.

Anyway, back to the concert. As if on cue, everyone rose to their feet and rushed in front of the stage after the host, Gang Badoy, introduced the first band to perform, which was Woflgang, followed by The Dawn. Everyone appreciated that both bands performed extra songs as requested by the crowd. Jett Pangan of The Dawn even granted a fan’s request to perform “Enveloped Ideas.” “Mas matanda pa yata sa’yo itong kantang ito,” Pangan quipped. Wolfgang prepared “Nariong Balisong” while The Dawn had “Paraisong Tanso” as a tribute to the Sublime Paralytic.

Former Sugarfree band vocalist Ebe Dancel’s performance faced technical problems at first, apparently related to his acoustic guitar. His non-verbal expressions hinted that the singer was irked but the show must go on and so he played one of Sugrafree’s hit songs “Tulog Na.” He was followed by Bras Pas Pas Pas and Mike Luis who jazzed up the place with their “Usok” and “Chili Garlic Buttered Shrimp.” Lourd de Veyra of Radio Active Sago Project also performed their newest song “Sipag at Tiyaga” to end the night. (No mention, though, of De Veyra’s recent spat with activists, when he belittled them in a social media post about record-breaking UP valedictorian Tiffany Uy.)

The intention of this event was great—to remind the common Filipino people about their history and its relevance to the present. Gang Badoy reiterated that we cannot move on as a nation unless we fully understand where we came from. We are definitely looking forward to similar projects by Rock Ed Philippines. Such projects indicate to us that country right now is in dire need of a cultural revolution.

Let’s work towards a future where people study history because they understand its necessity and not because it is merely entertaining.

Hindi kailanman nagdamot ang lupa sa tao. May libu-libong butil rin kayong pinayabong sa punlaang ito. Ang mga butil, na ngayo’y mga puno na may kakayahan na ring mamunga, tulad ng pagpapalaki sa inyo ng mga hardinero. Pinalaki kayong nakadugtong ang tadyang sa lupa at hinalinhan ng mga diwata sa kabundukan. Mga tulad ninyong mas malapit sa piling ng diyos.

At ngayo’y kasama na ng mga diwata si Mang Emok. Nakasisiguro ako, nariyan lamang siya sa inyong tabi. Tulad ng mga tadyang na nakadugtong, hinding-hindi niya hahayaang buwalin kayo ng mga nagliligalig na lagari. Asahan ninyo, mababalot muli ang Mindanao ng daang libong mga puno buhat sa mga hardinerong tulad ni Mang Emok ang maghahasik pang lalo ng mga punla para sa lupang tinubuan!

Cast ng ‘Bituing Walang Ningning – The Musical’

Minsan may maswerting araw. Aba, libre. Nakatanggap ako ng tiket sa Bituing Walang Ningning-The Musical para sa huling araw nang palabas sa Newport Performing Arts Theater.

Sino nga bang karaniwang nilalang ang makakatapak sa teatrong ito na nasa Resorts World (isang marangyang casino complex), at ang pinakamurang tiket ay halos katumbas ng dalawang araw na sahod ng isang manggagawa.

Kung Newport lang, wala naman akong masyadong inaasahan kasi pang-burgis nga ang teatrong ito na nagpapalaganap ng kulturang elitista at kolonyal. Pero na-curious din ako kung paano nito itatanghal bilang musical ang isang pelikulang Pilipino na pinagbidahan nina Sharon Cuneta, Cherie Gil, Christopher de Leon at nagpasikat sa linyang “you are nothing but a second-rate, trying-hard copycat!”

Habang binabaybay ko ang red carpet ng teatro, at kumportableng umupo sa red cushioned seat, sentro at fourth row mula sa entablado, hindi ko malaman kung maiilang ako o makakaramdam ng feeling royalty. At kahit saan ako lumingon para bang wala na ako sa Pilipinas.

Siyempre, namangha ako sa ganda at rangya ng teatro. Pero nang simulan ang musical doon na ako napatulala. Kung sa arte o sining lang, talagang nagniningning ang produksiyon — mula sa ilaw na parang sanlaksang bituing nagpapakislap sa kalangitan, pamatay na acoustics, tunog na dala ng Manila Philharmonic Orchestra, umiikot na entablado, elegante’t makulay na background sa bawat eksena na inililuwal ng mga higanteng computer graphics, paggamit ng OPM (Original Pilipino Music), husay ng direksiyon at pagsasadula ng mga artista.

Ang Bituing Walang Ningning ay istorya ng isang movie fan na naging superstar, humarap sa mga pagsubok sa showbiz, ngunit sa bandang huli’y tumalikod dito at pinili ang isang karaniwang buhay kapiling ng kanyang iniibig.

Dating komiks ang Bituing Walang Ningning sa panulat ni Nerissa Cabral, naging blockbuster movie noong 1985, at isinatelebisyon noong 2006. Nitong 2015 ay ginawa nang musical, at sa mahusay na iskrip at direksiyon ni Freddie Santos, lumantad ang mga eksena, awitin at dayalog na maipagmamalaki mong Pilipino — “through and through” — sabi nga ng artistic director na si Menchie Yuchengco-Yulo.

Mas madrama pa rin ang pelikula. Pero kapwa sa pelikula at musical na ito ang istorya ay binabalot lamang ng mga indibidwal o personal na tunggalian, at huwag nang hanapin pa na maipaunawa sa manonood ang mga makauri o panlipunang kontekstong ginagalawan ng mga tauhan. Gayunman di ito nabigong umaliw sa mga manonood, humaplos sa puso at damdamin, at magpatulo ng luha laluna sa pagkanta ng OPM (tampok ang awiting “Sana”) ng mahuhusay na mang-aawit na sina Monica Cuenca bilang Dorina, Antoinette Taus bilang Lavinia, Mark Bautista bilang Nico at Ronnie Laing bilang Gary.

Monica Cuenco (kaliwa) bilang Dorina at Antoinette Taus bilang Lavinia. Larawan mula sa FB page ng musical.

Hindi rin siyempre nawawala ang katatawanan, at ang Pinoy humor ay dinala sa manonood ni Jon Santos bilang tiyahin ng bidang si Dorina.

Mala-Broadway at tunay na world-class, at higit sa lahat gawang Pinoy ang Bituing Walang Ningning-The Musical. Talagang titindig ito sa sarili at maipagmamalaki sa mundo. Hindi na kailangan pang mangopya o magkasya na lamang sa pag-import ng foreign shows.

Kaya naman matapos ang inaakalang isang season lamang ay nagkaroon pa ng re-runs ang palabas, at naianunsyo ring binuksan muli mula Nobyembre 3 hanggang katapusan ng Enero 2016 dahil sa popular demand.

Pero habang nanonood ako hindi ko rin maiwasang malungkot.

Walang pagkakataon ang karaniwang masa na mapanood ang ganitong kagandang palabas tungkol sa kanila. Buhay nila ang tinatalakay at inilalarawan sa entablado pero wala sila sa teatro para tunghayan ito. Sa unang eksena pa lamang ay bumubungad na ang isang maralitang barangay. Pero ang mga manonood ay tunay namang estranghero sa buhay ng maralita, at marami sa kanila ay nasa teatro lamang para magpahinga mula sa pagtatapon ng pera sa casino. Gayunman, maige na rin na sila man ay pumapalakpak, tumatawa, humahanga at tumatangkilik sa husay ng isang Pinoy musical.

Malaki na rin talaga ang pagpapahalaga sa teknolohiya para sa mabilis at epektibong pagpapalaganap ng kultura. At anong laki rin sana ang magagawa nito sa pagtataas ng kalidad ng mga makabayan at progresibong pagtatanghal — dula man o musical. Pero syempre usapin ito ng rekurso na wala o kapos ang mga teatro at grupong pangkultura ng masa.

Gayunman, masaya na rin akong lumabas ng Newport baon ang paghanga sa talento ng Pilipino.

Selfie at iba pang kaganapan sa Kalyeserye ng Eat! Bulaga: May resonance sa mga migrante. Kuha ni Mia Banaag de Lima

Marahil ay nagtataka sina Taylor Swift, Katy Perry at Ellen DeGeneres kung sino si Maine Mendoza.

Ayon sa Socialbakers.com, isang social media marketing company sa New York, si Maine Mendoza a.k.a. Yaya Dub ay ikaapat na sa fastest growing celebrities sa Twitter, kasunod nina Swift, Perry at DeGeneres, at naungusan na ang tanyag na talk show host na si Jimmy Fallon. Si Yaya Dub ay kalahati ng tambalang “AlDub”, ang pinakamainit at penomenal na Pinoy love team sa buong mundo ngayon.

Mula 500,000 followers lamang noong Agosto, umabot na sa 2.4 milyon ang Twitter followers niya bago matapos ang Oktubre. Ayon sa pagtataya ng TwitterCounter.com, kung magpapatuloy ang kasikatan ng AlDub, maaring umabot sa 4.6 milyon ang Twitter followers ni Yaya Dub sa susunod na tatlong buwan, o 12.6 milyon sa loob ng isang taon.

Noong Oktubre 24, muling binasag ng AlDub ang sarili nitong world record nang umabot sa 39 milyong tweets ang #AlDubEBTamangPanahon sa loob lamang ng 24 oras. Tinalo ng #AlDubEBTamangPanahon ang pinakamataas na record tweets (35.6 milyon) noong laban ng Brazil at Germany sa FIFA World Cup noong Hulyo 2014.

Ang pinakamaraming tweets para sa AlDub ay mula sa mga overseas Filipino worker (OFW), mga migranteng Pilipino mula sa iba’t ibang dako ng mundo.

Samantala, labas sa Twitter at social media, tinatayang 55,000 katao ang tumungo sa Philippine Arena para mapanood ng live ang “Tamang Panahon”, kabilang na ang maraming migranteng Pilipinong bumiyahe pa mula sa ibang bansa. Umabot naman sa mahigit 3 milyong views ang official live stream channel ng “Eat Bulaga” para sa naturang episode.

Patok sa migranteng Pilipino

Noong Oktubre 7, inilaan ng Eat Bulaga ang episode ng AlDub sa mga OFW. Ilang araw nang absent si Alden sa kalyeserye at lumbay na lumbay na si Yaya. Ikinumpara ni Lola Nidora ang sitwasyon nina Yaya at Alden sa kalagayan ng mga migranteng Pilipino. Aniya, dapat tularan ni Yaya ang mga OFW. Dapat daw silang magsilbing inspirasyon dahil sa kanilang sakripisyong malayo sa mga mahal sa buhay habang nagtatrabaho sa ibang bansa.

Instant ang resulta: “Kilig pa more” para sa mga Pilipino sa ibang bansa.

Bakit nga ba patok na patok ang AlDub sa migranteng Pilipino? Narito ang ilang dahilan kung bakit “relate pa more” ang mga migrante sa kalyeserye:

Relasyong “split screen” – Tulad nina Yaya Dub at Alden, nabubuhay ang migranteng Pilipino sa “relasyong split screen” – mapa-LDR (long distance relationship) man o pakikipag-“Skype” sa kani-kanilang mga kaibigan at kapamilya sa Pilipinas. Alam ng migranteng Pilipino ang di-mapantayang galak ng nakikita ang mahal sa buhay kahit sa monitor lang. Lalo’t higit kung “nakaw” na oras lamang ito, tulad ng ilang minutong pagda-“dubsmash” at “fansign” nina Yaya at AlDub sa tuwing sasapit ang ala-una impunto.

Pagkakakonekta (connectivity) sa pamamagitan ng social media – Salamat sa makabagong teknolohiya at Internet, kahit papaano’y napaglalapit ang magkalayo, napagtutugma ang mga time zone at updated ang tsismisan saanmang lupalop ng mundo sila naroon. Nagiging simple at magaan ang kuwentuhan dahil libre na ang komunikasyon. Hindi na tulad ng dati na kailangan pang gumastos ng malaki para sa overseas call o maghintay ng matagal sa snail mail o voice tape.

Naging real time din ang komunikasyon at palitan sa pagitan ng telebisyon at mas aksesibleng (accessible) social media para sa mga OFW. Kung dati’y kailangang hintayin pa ang balitang primetime o kinabukasang headline para sa kung anumang trending na paksa, ginawang posible ng Eat Bulaga para sa mas maraming Pilipino, saanman sila sa mundo, ang mas mabilis na pagsasanib ng tradisyunal na telebisyon at social media nang pagsamahin nito sa isang pormula ang “kalye”, “serye”, “tweet” at “hashtag” sa “pinakalumang” palabas sa telebisyong Pilipino.

Pagnanasa, pasakit at pag-asa – Sino nga bang migranteng Pilipino ang hindi nakaranas na malumbay para sa minamahal? Ang hamakin ang lahat para lamang sa ikasasaya ng karelasyon, kaanak, kababayan? Sa kalyeseryeng AlDub, hinahamon ang pag-iibigan nina Yaya Dub at Alden. Maraming balakid, maraming pagsubok at tila laging may humahadlang. Hindi estranghero ang migranteng Pilipino sa araw-araw na pagnanasa at pasakit. Gayunpaman, laging may pag-asang balang-araw ay darating din “ang tamang panahon” na muli silang makakauwi at makakapiling ang minamahal.

Ang kapangyarihan ng migranteng Pilipino na lumikha ng kasaysayan

Penomenon ngang maituturing ang “lakas” ng AlDub sa hanay ng migranteng Pilipino, pero hindi ito isang “milagro”. Hindi totoong basta lang #GodgaveusAlDub. Hindi ito magic.

Kahit ang Eat Bulaga ay aminadong ang AlDub ay isang mapangahas na eksperimento. May syensya (science) sa likod ng tagumpay ng AlDub, at naging susi ang migranteng Pilipino sa pagsasakatuparan nito.

“Organisado” ang mga fans nito sa hanay ng migranteng Pilipino. Sa isang pag-aaral, napag-alamang may mga “lead” Twitter account sa bawat syudad at bansa sa buong mundo sa pangunguna ng mga migranteng bahagi ng tinaguriang “AlDubNation”. Ang bawat account ay may tinatayang 20,000 hanggang 50,000 na followers. Sa bawat araw na nagpapalit ng hashtag, nakaabang na ang mga lead account na ito at sabay-sabay na nagtu-tweet para suportahan ang palabas.

May mga account ding “AlDub Police” na alistong nagbabantay at agad na nagpapaabot kung mali ang hashtag na ginamit. Sa ganitong paraan, nababantayan ang wastong paggamit ng unified hashtag at natitiyak na dumadagdag ang tweet sa kabuuang bilang ng mga tweet para rito.

Masasabing ganap na ring napaghusayan ng Eat Bulaga ang wastong tambalan ng “online” at “offline” na pangangampanya para sa AlDub. Pinangungunahan ng buong cast – mga host, staff at personnel ng Eat Bulaga at TAPE Inc., sampu ng kani-kanilang mga kamag-anak, kaibigan at libu-libong Facebook friends at Twitter followers – ang pagpapalaganap ng bawat hashtag sa inaraw-araw. Orchestrated ito, planado at pinaghandaan. Ang mga host mismo ay masugid kung mag-live tweet sa tuwing pinapalabas ang kalyeserye.

Isa pang magandang halimbawa ng wastong pagtatambal ng “online-offline” ay ang pormulang pumupunta mismo ang show sa kung saan naroon ang mga manonood, sa mga mga maralitang komunidad. Sa segment na “All for One, One for All”, literal na nasa kalye ang serye. “Abot-kamay” ng mga manonood ang mismong mga karakter. Tulad ng mga tagasubaybay sila ma’y naiinitan, nauulanan, hindi nanananghalian at napapagod din sa paglalakad. Sa gayong pamamaraan, para sa nakararami at laluna para sa mga migranteng “malayo” (alienated) sa kalye, “buhay” ang palabas at hindi mga litrato at bidyo lamang sa telebisyon o monitor.

Hindi rin naging madamot o “ekslusibo” ang AlDub, malamang isa bagay pang lubos na ikinalugod ng mga migranteng Pilipino. Hindi na nila kailangan ng mamahaling cable subscription o pagtiyagaan ang pangit na uploaded video sa YouTube para lamang mapanood ang palabas. Lahat ng mga episode ay naka-upload sa mismong Facebook page at Youtube channel ng Eat Bulaga. Malaking bagay ito para masundan pa rin ng mga migrante ang itinatakbo ng kwento nasa trabaho man sila o ibang time zone. Kung babasahin ang mga komento at susundan ang mga shares at likes sa mga bidyo sa Facebook, halimbawa, agad makikita na kalakhan sa mga ito ay mula sa mga Pilipino sa ibang bansa.

Kaya naman, anupaman ang katuturan (relevance), o kawalang-katuturan ng AlDub para sa ilan, kung may napatunayan man ang penomenong ito, iyon ay ang kakayahan at kapangyarihan ng migranteng Pilipino na lumikha ng kasaysayan.

Una nang naipamalas ang kapangyarihang ito sa mga kampanyang “Zero Remittance Day”, pandaigdigang panawagang relief at mga donasyon para sa mga nasalanta ng supertyphoon Yolanda, #SaveMaryJane, #HandsOffOurBalikbayanBox, at ngayon sa isyu laban sa #TanimBala. Sa organisado, nagkakaisa at pursigidong pagkilos ng migranteng Pilipino, tiyak na naitatawid ang anumang malakas na mensahe ng sektor hindi lang sa Pilipinas kundi sa buong mundo.

Patunay rin ito na isang malakas at di-matatawarang pwersa ang migrante sa loob at labas ng social media. May tinatayang 12 hanggang 15 milyong migranteng Pilipino sa buong mundo, doble at triple pa ang kakayaning abutin at impluwensyahan ng bilang na ito kung isasama ang kanilang mga pamilya, kaibigan at tagasuporta sa loob at labas ng bansa, online man o offline.

Kung gayo’y malaking hamon sa migranteng Pilipino kung paanong maipapamalas pa ang kanilang kapangyarihan upang ihawan ang landas para sa “tamang panahon”. Panahon na higit na magkaisa para sa Inang Bayan. Panahon na wastong ipagsanib ang nagkakaisang layunin, hangarin, lakas, talino at tapang para sa pagbabagong panlipunan. Panahon na iwaksi ang bulok at ilantad ang mga mali. Panahon na pangibabawan at labanan ang mga balakid at ituwid ang baliko at “tuwad” na daan. Ano ang pormula? Nananatiling sa mahigpit na pagkakaisa at sama-samang pagkilos ng migranteng Pilipino sa buong mundo.

Sa takdang pagkakataon, parating ang isa pang “tamang panahon”: #VoteforHome.

Kilig, good vibes, halakhak ang ibinigay ng pelikulang My Bebe Love:#KiligPaMore sa premiere showing nito noong Disyembre 21 sa SM Megamall. Wala ka namang ibang hahanapin pa lalo’t gusto mo lang malibang at kalimutan muna ang sandamakmak na problemang hatid ng bulok na sistema. Siyempre, AlDub ang main attraction ng pelikula, sa katauhan ng phenomenal love team nina Alden Richards at Maine Mendoza.

Pero ang tunay na nagdala ng pelikula’y ang tambalang Vic Sotto at Ai-Ai delas Alas pa rin, at sa unang pagkakataon kahit ang AlDub ay tumaob sa inihatid nilang kilig. Hindi ko inaasahan ito sa maituturing na ngang mga “gurang” na artista sa pelikula. Pero ibahin ang pagiging beterano at magaling na artista at kahit saan kikinang ka. Lahat naman sila’y natural at hindi pilit ang akting at alam mong nag-i-enjoy ang mga artista, pero ang korona sa pelikulang ito ay na kay Ai-Ai.

Syempre, kuwento ito ng mga rich sa isang romantic comedy. Si Vic ang tumatayong tatay ni Maine at si Alden naman ay pamangkin ni Ai-Ai. Paligsahan sa yaman, katarayan at kasupladuhan ang ipinakaita rito nina Vic at Ai-Ai na ilang beses nagkrus ang landas sa mga aksidenteng pangyayari kung saan nagtalo at nagkasuyaan. Siyempre, aksidente ring nagtagpo ang Alden at Maine at nagkaibigan sa gitna ng pagbabawal at paghihiwalay sa kanila nina Vic at Ai-Ai.

Pero sa bandang huli, sa mga aksidenteng pangyayari rin nalutas ang sigalot sa pagitan nina Vic at Ai-Ai na nauwi sa pag-usbong ng di inaasahang damdamin. At sino pa nga ba ang unang nagulat at bandang huli’y masayang umayon kundi ang anak at ang pamangkin.

Sabi nga ni Jose Javier Reyes, direktor ng pelikula, walang siyang ibang layon na humakot pa ng award sa Metro Manila Filmfest kung saan entry ang My Bebe Love. Ang hangad lang niya’y magbigay ng kasiyahan, at nagtagumpay naman siya. Kaya ‘wag nang masyadong pansinin kung halatang medyo minadali ang pelikula (may mga bahaging kulang sa kinis at development ng character) at tinadatad ng commercials ang ilang eksena na mula sa sponsors ng AlDub na mapapanood araw-araw sa telebisyon.

KILIG PA MORE: Ai-ai delas Alas, Alden Richards, Maine Mendoza at Vic Sotto.

At kumusta naman ang AlDub? Bagaman secondary leads sila, mula sa TV ay nadala nila sa malaking screen ang kanilang “chemistry”. Hindi mo nga lang hahanapin dito ang Yaya Dub na nakikita sa Eat Bulaga o si Alden na cutie pie at malambing. Bagaman okey naman si Maine, nakakapanibago siya bilang isang rich, smart girl. Kitang may ibubuga siya sa akting kaya lang ginawa siyang fashion plate sa bawat eksena na nakakadistrak sa pag-arte niya. Tuloy na-miss ko ang simpleng Yaya Dub.

Samantala, understated naman ang akting ni Alden bilang isang nerd at conservative rich guy, na nagpalutang naman sa papel ni Maine. Gayunman, di ko rin mapigilang mapansin na sa ilang eksena ay halatang sinisipon na si Alden at mukhang pagod na, na posibleng dulot na rin ng stress sa dami ng events niya simula nang sumikat ang AlDub. Ito na marahil ang price of success–ang magtrabaho kahit maysakit at mawalan ng panahong magpahinga.

Anu’t anuman, tuwang-tuwa siyempre ang fans na nasa big screen na ang AlDub. Pero ang tunay na tanghalan ng AlDub ay ang Kalyeserye pa rin. Narito ang tunay na kilig na dulot nila araw-araw kasama ang mga Lola.

John Lloyd Cruz at Meryll Soriano sa isang eksena sa ‘Honor thy Father’.

Babala: May spoilers sa rebyung ito.

Hindi lamang sa Comelec uso ang DQ (disqualification) kundi pati sa Metro Manila Film Festival (MMFF) ngayong taon.

Kasi ang Honor Thy Father na entry sa MMFF ay tinanggal sa Best Picture Category dahil diumano’y naipalabas na sa Cinema One Originals nitong Nobyembre at sa Toronto Film Festival noong Setyembre. Kapwa sa dalawang pagkakataon — na ang palabas ay by invitation only (ibig sabihin, hindi nagbayad ang mga manonood kaya hindi puwedeng gamiting dahilan sa disqualification)– umani ito ng papuri sa mga kritiko bilang seryosong de-kalidad na pelikula sa direksiyon ni Erik Matti.

Hindi nga ba’t iyan sana ang tunay na pakay ng MMFF–ang masuportahan ang industriya ng pelikulang Pilipino, lalo na ang maliliit na produksiyon na kahit hindi makatapat sa higanteng mga kompanya sa pelikula tulad ng Star Cinema (ABS-CBN) at GMA Films, ay makapagpapakita rin kung gaano sila kagaling?

Pero kapag ang mga higanteng ito sa pelikula ang kabangga, kahit ang ilang sinehan na para sa iba’y ibibigay pa sa kanila upang tumabo lalo sa takilya. Ito ang ipinahihiwatig na dahilan ng mga producer ng Honor Thy Father kung bakit inalis ito sa kategorya para sa Best Picture matapos ang unang araw ng palabas, at ang masakit binawasan pa ng mga sinehan. (Binawasan din ng sinehan ang pelikulang Nilalang ni Cesar Montano.)

Itatanong pa ba kung bakit? Namamayagpag, at sobra-sobra na ang kinikita ng My Bebe Love (P156 Milyon na noong Disyembre 27) at Beauty and the Bestie, pero walang balak magpartida ang mga producer nito sa kinikita. Paano’y nag-uunahan sila sa box office at sa awards. Kasi naman ang mga nananalo at napapasama sa Best Picture Category ay pinag-iinteresan pang lalo na panoorin ng masa at sa ganitong paraan man lang sana’y humabol ng kita ang Honor thy Father.

Sayang na hindi napanood ng marami ang Honor thy Father na kakaiba at hindi dinaan sa kilig. Sayang din na hindi nanalo ng Best Actor si John Lloyd Cruz (pero naging Best Supporting Actor si Tirso Cruz III dito.) Hindi matatawaran ang galing niya sa pag-arte na talagang tumingkad at maipagmamalaki mong mahusay na artista. Pumayag siyang magpakalbo, pumutok ang mukha at pumangit, madungisan at manuot sa mga tunnel bilang minero. Inangkin niya ang papel bilang isang karaniwan at tahimik na tao pero nang wala nang masulingan at masandal sa pader ay inilagay na ang batas sa kanyang mga kamay.

Hindi mo halos namamalayan ang transisyon ni John Lloyd sa iba’t ibang emosyon– naroon ang kaba, takot, awa, galit, pighati, paghihiganti, pagmamahal, pagdurusa; kahit sa mga eksenang kailangan niyang magpigil ay suwabe, focused at intense pa rin ang akting. Nakakasorpresa naman si Meryll Soriano bilang “Kaye” (asawa ni Edgar) sa pagdadala ng ligalig at tensiyon sa kanilang pamilya. Malaki rin ang naitulong ng supporting cast para magmukhang tunay ang mga eksena.

Magaling na direktor si Erik Matti at dapat lang talagang nanalo na Best Director. Pero hindi sumapat ito para magsaya siya at dumalo sa awards night. Sa halip, binasa ng kinatawanan niya ang kanyang protesta sa pag-DQ ng Honor Thy Father, na ni wala man lang due process. Isa pa’y alam na rin diumano ng executive committee ng MMFF na ipinalabas na ito sa ibang film festival bago tinanggap sa MMFF. Dahilan na rin ito para makisimpatya at maglabas ng pagtutol sa pangyayari ang Directors’ Guild kinabukasan.

Meryll Soriano (kaliwa) at John Lloyd Cruz sa ‘Honor thy Father’ na dinirehe ni Erik Matti.

Paano inatake ni Matti ang kanyang pelikula? Makinis at mahigpit ang tangan niya sa kanyang materyal. Nailantad niya ang iba’t ibang anyo ng kabulukan ng sistemang panlipunan sa Pilipinas sa natural na mga eksena–tulad ng investment scams, pagnenegosyo at pagkukunwari ng simbahan, pagkapanatiko ng mga relihiyoso, kainutilan ng pulisya at korte, buwis-buhay na kalagayan ng mga minero, sexual harassment, at iba pa. Mahusay ang pagkakalubid ng istorya at mga eksena, at hindi karaniwan ang paglalahad ng mga pangyayari; aantabayanan mo kung saan nga ba tutuloy ang susunod na eksena. Hindi rin gumamit ng flashback para alamin ang nakaraan ni Edgar; bagkus, dinaan ito sa simpleng pag-uusap at reaksiyon ng mga miyembro ng pamilya.

Sa kabilang banda naman, ipinakita rin ni Matti ang kahalagahan ng damayan ng magpapamilya sa harap ng karahasan, inhustisya at pagsasamantala. Kakaiba pa nga sa mga katutubo kasi walang pagtatanging sinuportahan nila si Edgar sa paglutas ng problema nito kahit minsa’y tumalikod na ito sa kanila. Baguio ang eksena ng pelikula, at Bontoc ang pinagmulan ng karakter ni Edgar. Kahit peligroso ang gagawin nila, sinamahan nila si Edgar na maghukay ng tunnel hanggang sa maabot at mabuksan ang kaha de yero ng simbahan. Sa ganitong paraan nila naisip na mailigtas ang asawa ni Edgar, na papatayin ng mga nabiktima ng scam kung hindi maisosoli sa kanila ang pera. (Biyenan ni Edgar ang pasimuno ng investment scam sa kanilang lugar, na pinatay, at pati ang asawa at anak ni Edgar ay pinaghigantihan ng mga nabiktima ng scam.)

Nagtagumpay naman sina Edgar na makuha ang pera ng simbahan, pero naging madugo ito sa iba’t ibang eksena at paraan. Nabawi man ni Edgar ang kanyang asawa, nalagutan din ito ng hininga sa inabot na parusa ng mga kumidnap dito.

Maaaring sabihin na bitin ang pagtatapos ng pelikula. Saan papunta si Edgar matapos niyang makapatay at mamatay din ang asawa? Marahil, hindi na ito layon pang sagutin ng pelikula. Sapat na marahil kay Matti na ipakita ang mga tunggalian sa sarili na dinaraanan ng isang indibidwal. Tapos na ang kuwento. Bahala na ang manonod na mag-isip.

At kung gayon, isang kongklusyon ang makukuha mula rito. Iiral at iiral ang vigilante justice hangga’t walang hustisya na makukuha ang mga inaapi mula sa mga institusyon ng lipunan. Kaya lang, iikot ang mundo nang walang malinaw na patutunguhan at aabot din sa pagkawasak ng mga pamilya at indibidwal. Sa ganito hinubog ng pelikula ang karakter ni Edgar, kaya naman ang naunang titulo ng Honor Thy Father ay Con-Man.

Mabigat sa dibdib ang pelikula, kung tutuusin, pero mapipilitan kang mag-isip, magtanong, mapukaw sa mga nagaganap sa iyong paligid.

Pinutol ng kompanyang Nike ang kontrata nito kay Manny Pacquiao sa pagiging endorser ng mga produkto nito. Ito’y matapos tuligsain ng mga netizen ang sentimyento ng kongresista tungkol sa pagtatalik ng same-sex couples bilang “mas masahol pa sa hayop.”

“We find Manny Pacquiao’s comments abhorrent. Nike strongly opposes discrimination of any kind and has a long history of supporting and standing up for the rights of the LGBT community. We no longer have a relationship with Manny Pacquiao,” pahayag ng kompanya.

Kinondena rin ng mga kilalang personalidad, tulad nina Boy Abunda, Lea Salonga, at Magic Johnson, ang opinyon ng kandidato sa pagkasenador.

Nang kumalat ang balita ng pag-atras ng kompanya sa pag-isponsor nito kay Pacquiao, nagdiwang ang maraming netizen, at tiningnan ang aksiyon ng Nike bilang tagumpay diumano sa kanilang kampanya laban diskriminasyon sa komunidad ng LGBT.

Slavoj Zizek: The Pervert’s Guide to Ideology

Nung nabasa ko ang pahayag ng Nike patungkol sa pagputol nito ng pag-isponsor kay Pacquiao, bigla kong naalala ang isang ideolohiya sa pagkonsumo na una kong naengkuwentro sa pelikula ni Slavoj Zizek na The Pervert’s Guide to Ideology.

“…[W]hen you enter a Starbucks store, it’s usually always displayed in some posters their message: ‘Yes, our cappuccino is more expensive than others,’ but, then comes the story: ‘We give 1% all our income to some Guatemalan children to keep them healthy, for the water supply for some Saharan farmer, or to save the forest, to enable organic growing for coffee, or whatever or whatever.’

“Now, I admire the ingenuity of this solution. In the old days of pure, simple consumerism, you bough a product, and then you felt bad: ‘My God, I’m just a consumerist, while people are starving in Africa . . .’

“So the idea is that you had to do something to counteract your pure, destructive consumerism. For example, you contribute to charity and so on.

“What Starbucks enables you is to be a consumerist, without any bad conscience, because the price for the countermeasure, for fighting consumerism, is already included into the price of a commodity. Like, you pay a little bit more, and you’re not just a consumerist, but you do also your duty towards the environment, the poor, starving people in Africa, and so on and so on.

“It’s, I think, the ultimate form of consumerism.”

Pagtatago sa Kalagayan ng mga Manggagawa ng Nike

Mabilis na kumalat sa coporate media sa buong mundo ang pahayag ng Nike patungkol sa diumanong pagsuporta nito sa mga karatapan ng komunidad ng LGBT.

Pero ni wala halos balitang makita tungkol sa istrayk ng libu-libong manggagawa na sa mga sweatshop nito sa Vietnam bunsod ng hindi pagbibigay ng social insurance sa kanila.

Kung susuriin, sa pamamagitan ni Zizek, ang pangkaraniwang konsumerista ng Nike na nagsasabing patuloy na tatangkilikin nito ang mga produkto ng kompanya dahil sa pagsuporta nito sa karapatan ng LGBT, nilelehitimo nito ang ginagawang pagpapahirap ng kompanya sa mga manggagawa.

Nananatiling kontraktuwal, walang benepisyo, nagtratrabaho nang mahabang oras sa isang pabrikang hindi makatao ang kondisyon, ang mga mangagawa ng Nike para lamang sa kakarampot na kita.

Sa isang pag-aaral na ginawa sa American University tungkol sa Nike at mga isyu nito sa child labor sa Pakistan, tinatantiyang kumikita ang isang manggagawa ng US$5 kada araw, at inaasahang magpapakain ng 10 miyembro sa pamilya nito.

Naibalita na rin, bagamat hindi gaanong nakapukaw nang atensiyon, ang pagpapahirap ng naturang kompanya sa mga manggagawa nitong menor de edad sa iba pang mga bansa.

Kahit pa sa panahon ngayo’y tumaas na ang $5 kada araw na sahod noong dekada ‘90 sa, halimbawa, $7.50-$9.00 kada araw, hindi pa rin nakabubuhay ang ganyang kita. Hindi pa rin sapat para mabigyan ng edukasyon ang mga anak at maayos ng tirahan ang binubuhay na pamilya.

Common sense na na ang interes ng mga kompanyang tulad ng Nike ay panatilihin ang supertubo nito. Takot sila na mabawasan bilyun-bilyong kitang sinisipsip nila mula sa mga bulsa’t pitaka natin.

Hindi ko alam kung taospuso ang pagsuporta nila sa komunidad ng LGBT. Pero kahit ano pa ang kasarian o sexual orientation natin, isa lang ang tingin sa atin ng mga korporasyon, mga konsumeristang nahuhuthutan nila ng kita. Milking-cow ng pera.

Walang awit na natatapos hanggang patuloy itong inaawit at dinurugtungan.

Tuwing Marso 8, ang Pandaigdigang Araw ng Kababaihan, ay pinatutugtog at inaawit ang kantang “Babae” ng grupong Inang Laya. Ang pagkanta sa “Babae” ay isang historikal, kultural at sosyo-politikal na akto. Historikal dahil ipinapaalala nito ang mahalagang papel ng kababaihan sa pagpapalaya ng bansa mula sa mga dayuhang mananakop at lokal na naghaharing uri. Kultural dahil ipinamamalas nito ang talim ng awit bilang instrumento sa pagmumulat ng kamalayan ng mamamayan. At sosyo-politikal dahil itinuturo nito na iwaksi ang kaisipan na ang babae’y mahina, sunud-sunuran at perenyal na biktima, at sa halip ay hinihimok ang kababaihan na sumapi sa kilusang magpapalaya ng kababaihan at ng bayan:

“BABAE

Kayo ba ang mga Maria Clara
Mga Hule at mga Sisa
Na di marunong na lumaban?
Kaapiha’y bakit iniluluha?
Mga babae, kayo ba’y sadyang mahina?

Kayo ba ang mga Cinderella
Na lalake ang tanging pag-asa?
Kayo nga ba ang mga Nena
Na hanapbuhay ay pagpapuputa?
Mga babae, kayo ba’y sadyang pang-kama?

Ang ating isip ay buksan
At lipuna’y pag-aralan,
Paano nahubog ating isipan
At tanggaping kayo’y mga libangan
Mga babae, ito nga ba’y kapalaran?

Bakit ba mayroong mga Gabriela
Mga Teresa at Tandang Sora
Na di umasa sa luha’t awa?
Sila’y nagsipaghawak ng sandata
Nakilaban, ang mithiin ay lumaya.

Bakit ba mayroong mga Lisa
Mga Liliosa at mga Lorena
Na di natakot makibaka
At ngayo’y marami nang kasama?
Mga babae, ang mithiin ay lumaya!”

Patanong ang retorika ng kanta. Tinatanong nito kung anong klaseng babae ang mga Pilipina, at kung tama ba o hindi ang ganung pagturing sa babae. Nakalista sa mga saknong ng kanta ang iba’t ibang pangalan ng babae sa panitikan at kasaysayan ng Pilipinas.

BIKTIMA AT SINTOMAS NG KARAHASAN
Sa unang saknong, nabanggit ang mga pangalan ng tatlong babaeng tauhan sa mga nobela ni Jose Rizal: sina Maria Clara, Hule at Sisa. Sa katunayan, hango sila sa totoong mga babae noong panahon ng mga Kastila. Ang tatlong tauhang ito ay nagpapakita ng dikta ng lipunan sa babae: na ang babae ay mahina, umiiyak, nagtitiis, biktima, binabaliw at pinapaslang ng lipunang patriyarkal, pyudal at kolonyal nung panahon ng kolonyalismong Kastila.

Mula sa tatlong tauhang ito, binanggit naman sa ikalawang saknong si Cinderella (na tauhang dayuhan at na inaasa ang kalayaan sa isang lalaki, si Prince Charming) at si Nena (na nagrerepresenta sa mga napilitang ikalakak ang kanilang mga katawan bilang sekswal na produkto sa marahas na sistema ng prostitusyon). Hanggang ngayon, pinipilit ng lipunan na ikahon ang babae bilang mga Maria Clara, Hule, Sisa, Cinderella at Nena.

LABAN AT LAYA
Uusad ang awit mula sa mga babaeng biniktima tungo sa mga babaeng lumaban sa kolonisador na Kastila, imperyalistang Amerikano at diktaduryang Marcos. Na humawak sila ng sandata at nakibaka para sa kalayaan ng babae at bansa.

Sa ikaapat na saknong, ipinakita ang paglaban sa mga Kastila nina Gabriela Silang, Teresa Magbanua at Tandang Sora (Melchora Aquino). Ang bahaging ito ay muling-pagsusulat at pagwawasto sa kasaysayan: na ang rebolusyon ay hindi lang nakasalalay sa kalalakihan.

Sa ikalimang saknong, ipinamalas ang mga babaeng lumaban sa diktaduryang Marcos at imperyalistang Amerikano. Naging martir sila ng Batas Militar at bayani sila ng sambayanan: Lisa Balando, Liliosa Hilao at Lorena Barros.

HINDI NATATAPOS NA AWIT
Sa ikalimang saknong rin ay sinasabi na “At ngayo’y marami nang kasama” at na “ang mithiin ay lumaya!”

Maging bago at matapos ang Batas Militar, walang administrasyon na hindi kinakitaan ng pakikibaka ng babae laban sa bulok na sistema. Maraming pangalan na lumaban at patuloy na nakikibaka.

May mga winala o dinesaparecido ng estado tulad nina Karen Empeno at Sherlyn Cadapan. May mga bilanggong politikal tulad nina Wilma Austria Tiamzon, Maricon Montajes, Concha Araneta-Bocala, at Sharon Cabusao-Silva. May mga sumuong sa larangan ng matagalang digmang bayan at naging martir ng sambayanan tulad nina Mary Gene “Ka Tingting” Dumaplin, Myra Regina “Mayang” Algarme, Tanya Domingo, Christine “Ka Nel” Puche, at Recca Noelle Monte.

Lahat sila, at marami pang pangalan, ay mga babaeng patuloy na lumalaban. Ito’y pagpapatuloy ng pakikibaka ng kababaihan laban sa pang-aapi, pagsasamantala, karahasan, kawalan ng kabuhayan, mataas na presyo, kawalan ng batayang serbisyo tulad ng edukasyon at kalusugan, at iba pa.

Kung durugtungan natin ang awit na “Babae,” maaari nating ipakita ang kasalukuyang pakikibaka — ang pag-aalay ng sining, talento, talino, tapang at buhay para sa tunay na pagbabagong panlipunan:

“Bakit ba mayroong mga Tanya,
Mga Nel, Tingting, Mayang, at Recca?
Na pumukaw at nakibaka
Kabataang artista, mandirigma.
Mga babae, hukbo sila ng ating bayan!”

Walang awit na natatapos hanggang patuloy itong inaawit at dinurugtungan. Hindi natatapos ang awit ng pakikibaka ng kababaihan at sambayanan. Mula noon hanggang ngayon, malakas ang tinig ng paglaban ng kababaihan sa mga tiwaling sistema, hanggang sa tagumpay at tunay na kalayaan.

Tinaguriang “social realist” o nagpapakita ng tunay na kalagayan ng mga Pilipino ang alagad ng sining na si Antipas Delotavo. Sa kanyang exhibit na “Agos”, tinalakay ng limang obra ni Delotavo ang Basi Revolt sa Ilocandia noong 1807 na bunsod ng paghigpit sa manupaktura ng basi o sugarcane wine at ng tumitinding kaapihan ng mga kolonyalistang Espanyol. Ipinakikita sa “Agos” ang pagkakatulad at pagpapatuloy ng kasaysayan ng pang-aapi at pang-aalipin sa mga Pilipino mula noon hanggang ngayon.

“Ganito Noon” at “Ganito Ngayon”

“Ganito Ngayon” ni Antipas Delotavo. Larawan mula sa Facebook like page ni Delotavo.

Magkapareho ang mga elementong matatagpuan sa “Ganito Noon” at “Ganito Ngayon.” Magkakambal ang mga obra
ng ito na may parehong sentral na imahen ng taong nakatitig sa tagamasid, tila nagsasabing: “Ang panahon ko at panahon niya ay panahon mo rin.”

Makikita sa background ng “Ganito Noon” ang mga maralita sa panahon ng Kolonyalismong Kastila: aleng nagbubuhat ng banga, magbubukid, namamalakaya at katutubo. Mayroon ding gwardiya sibil at ilustrado. Sa “Ganito Ngayon” naman ay mga manggagawa, aleng nakapayong, batang basurero. Kaiba sa Noon, ang mga karakter sa Ngayon ay mas aligaga, iba’t ibang direksyon ang tinitingnan, at karamihan ay may hinahanap: trabaho, pagkain, pangangailangan, at marahil ay pag-asa sa gitna ng kabulukan ng lipunan.

“Agos ng Ilog Bantaoay”
Agaw-pansin ito bilang pinakamalaking canvas sa exhibit na direktang tumatalakay sa Basi o Ambaristo Revolt. Higit isandaang Ilokano ang sumusugod patungong silangan. May nagwawagayway ng bandilang pula at dilaw (ang opisyal na watawat ng naging pag-aaklas) at may mga armado ng pana at itak.

“Agos ng Ilog Bantaoay” ni Antipas Delotavo. Larawan mula sa Facebook Like Page ni Delotavo.

May buntis na nakatakip ang mukha at kipkip ang lumolobong tiyan – tila simbolo ng pagsilang ng isang bagong lipunan. Ang lalaki sa gitna ng canvas ay nakatingin sa direksyon ng tagamasid – tila nag-uudyok at nagtatanong: bakit patuloy ka pa ring nanonood lang hanggang ngayon?

Sa kalangitan ay mayroong pira-pirasong simbolo ng Hari ng Espanya: tanso, gintong barya, galleon, at rebulto. Umaagos ang ilog ng pag-aaklas laban sa mananakop. Daan-daan ang kaparehong pag-aaklas na naganap at nasupil bago nagtagumpay ang rebolusyon ng Katipunan nila Andres Bonifacio.

“Paraiso” at “Via Crucis”

“Paraiso” ni Antipas Delotavo. Larawan mula sa Facebook like page ni Delotavo.

Ang tanging imahen sa “Paraiso” ay isang paruparo sa puting background – madalas na pamahiin para sa kamatayan. Nakaluklok ang canvas sa isang kwarto at napapaligiran ito ng mga imahen ng batang patpatin na sinusundan ng armas, tangke, barkong pandigma at rebelde. Tungkol ito sa karahasan ng militarisasyon.

Kamatayan – o pagpaslang sa mamamayan – ang tema ng huling obrang “Via Crucis”. Nakapaligid sa silid ang 14 na nakatalukbong na bangkay, lahat ay natatakpan ng checkered na kumot. Namarkahang ng Roman Numerals na I hanggang XIV ang katapat nilang pader. Ang pamagat na “Via Crucis” at paglalagay ng mga numero ay alusyon sa Simbahang Katolika, ang Stations of the Cross, at ang hindi na mabilang na Pilipinong naging biktima ng panunupil ng mga kolonyalista.

Ang kombinasyon ng “Paraiso” at “Via Crucis” ay magtatanong sa tagamasid: Paano ka makakapagpinta ng paraiso kung nangangamatay ang mga tao sa iyong paligid? Kahit ang Basi Revolt man ang direktang pinapatungkulan nito, maidurugtong rin ito sa mga trahedya ng gobyerno tulad ng Bagyong Yolanda.

Ang kagustuhang kumawala ng paksa sa canvas ng lipunan ang sentral na ideya ni Delotavo sa paglikha ng “Agos”. Paano uusad ang nakaraan? Paano hahanapin ang pagka-Pilipino at pag-iisang bansa? Paano makakamit ang hustisiya? Lahat ng ito’y ipinahiwatig ng mga obra sa paghahalintulad sa mga bayani ng Basi Revolt at sa sinapit ng kanilang pag-aambag – sa bandang huli’y buhay at kamatayan ang gagamiting timbangan.

“Via Crucis” ni Antipas Delotavo. Kuha ni Rogene Gonzales.

Hindi maihihiwalay ang sining sa politika.

Iyan ang pinatunayan ng mga artista, indibidwal at organisasyon na aktibong nakiisa sa laban ng mga magsasakang minasaker at dinahas sa Kidapawan, North Cotabato noong Abril 1, 2016. Nagluwal ang mga alagad ng sining ng mga obrang kumakastigo sa pandarahas ng gobyerno ni Gov. Lala Talino-Mendoza at ni Noynoy Aquino.

Protestang Digital

Gamit na lunsaran ang social media, lumikha ang mga alagad ng sining ng mga digital art at meme na kumakastigo sa tinatawag na “state violence” at “state terrorism” – ang pagpaslang, pandarahas, panggigipit at pagsasampa ng gawa-gawang kaso laban sa mga nanlaban.

Malinaw ang turol ng mga imahen ng mga digital art at meme. Gamit ang pilosopiya ng balintuna o irony, nagiging epektibong political satire at digital na protesta ang sining.

#BigasHindiBala

Meme na likha ni Tonyo Cruz

#BigasHindiBala ang isang hashtag na pumaimbulog sa internet at social media. Kapatid ito ng “Libro Hindi Bala” ng mga estudyante at ng “Bahay Hindi Karahasan” ng maralita. Lahat ng ito’y tumutuligsa sa pasismo o ang paggamit ng karahasan laban sa mga lehitimong adhikain tulad ng protesta. Isang politikal na naratibo ang #BigasHindiBala na epektibong nagbubuod ng naganap sa Kidapawan: bigas ang hinihiling ng mga magsasaka ngunit sila ay dinahas ng mga pulis at militar sa utos ni Gov. Mendoza.

Pinggan ng mga Bala

Digital Poster ni “Pants” | Nasa Beat Jesus Facebook Page.

Tulad halimbawa ng digital art na “Kaon Ta” o “Kain Tayo” na may sentral na imahen ng isang duguang pinggan na puno ng bala. Tila nasa ibabaw ito ng duguang mesa (background). Sinasabi nito ang simpleng pahayag na bala ang ipinapakain ng gobyerno sa mga magsasakang nagprotesta.

Mga Butil ng Bala

Digital Poster ni Andrei Venal

Sa halip na mga palay ang hinog na nakakapit sa tangkay ay mga bala ang hinog at mayabang na nakatayo. Binabaligtad ng digital art na ito ang mundo ng agrikultura: palay ang inaasahang aanihin ng mga magsasakang ginutom ng El Nino at ng mismong gobyerno ngunit mga bala ang ibinunga ng kanilang paghingi ng tulong sa pamahalaan.

Dugo sa Dilaw

Popular na Profile Picture ng mga Aktibista sa Facebook

Isa sa popular na ginagamit ngayong profile picture ay ang parisukat na kulay dilaw na may bahid ng dugo. Sa ilalim ay nakasulat ang “Hustisya para sa mga biktima ng KIDAPAWAN MASSACRE”. Ang dilaw ay sumisimbolo sa kulay ng Pangulong Aquino at ng Liberal Party na kinabibilangan nina Aquino, Mendoza at Mar Roxas. Nangangahulugan ito na ang masaker ay bunga ng pasismo ng dilaw na administrasyong Aquino. Paggigiit rin ang mga salitang KIDAPAWAN MASSACRE. Na hindi proteksyon ng estado ang naganap kundi malay na pagpaslang.

El Nino Aquino

Malinaw at kritikal ang pahayag ng mga imahen. Matapang itong pagtuligsa ng mga alagad ng sining at ng mamamayan sa pasismo ng estado. Pagsisiwalat ito, higit sa lahat, na may higit pang trahedya kaysa El Nino – at ito ay ang pamahalaan ni Aquino.

Jinab ng iyong mga salita

At inaperkat ng iyong paghuhusga

Plakda kami sa kalsada

Lupasay sa opisina

Duguan sa pabrika

Swerte na nga lang at pambansang kamao

Ang tumikey-o sa pagkatao.

Para sa ‘yo ang tulang ito

Para sa ‘yong kampanya ng pagkamuhi

Sa ‘yong kampanya ng pandarahas

Pati Diyos ginagamit

Para sa ‘yo ang tulang ito

Mula sa aming naghihintay

Ng kapatiran ng sangkatauhan

Putok ang nguso, nakatindig pa rin

Nangangako, sa araw ng pagtutuos,

Magsama pa kayo ng Book of Leviticus,

Nangangako, matututo ka ring magmahal.

Nakikilala ang bayan sa wikang ginagamit ng mamamayan. Sa bawat pagbabago ng mga salitang ginagamit, malalaman rin ang kasaysayan ng lipunan. Ang eleksiyon ang isang panahon sa bansa na nakapagluluwal ng mga salitang nagpapakita ng tunggalian sa bansa.

AES – Automated Election System. “Tinapos” ang manual elections noong 2010 sa pamamagitan ng AES gamit ang PCOS (Precinct Count Optical Scanner) machine. Ginamit din noong 2013 ang PCOS. Dahil sa suspetsa na mina-magic ang eleksyon (automated dayaan), tinawag itong HOCUS PCOS.

BALOTA – Noong manual elections pa, ito’y kapirasong papel na sinusulatan ng mga pangalan ng mga kandidatong napiling iboto. Pero simula 2010, ito’y mahaba at makapal na papel na shine-shade-an ang bilog na hugis itlog na katabi ng numero at pangalan ng pinipiling kandidato.

BOTO – Pinili o desisyon. Dumating sa bokabularyo ng Pilipinas bunga ng kolonyalismong Kastila ang salitang “votar” na pinagmulan ng “boto”. Mula sa Latin na “votum” o “votare” na nangangahulugang “pumili” o “isulong ang pinili”. Sagrado, huwag dayain.

COMELEC – Commission on Elections. Ayon sa website nito, responsibilidad ng COMELEC na protektahan ang “sanctity of the ballot since 1940.” Hindi nito natutupad ang pangakong proteksyon mula noon hanggang ngayon.

DAYA – Mula sa proto-Austronesyanong salita na “daya” na nangangahulugang “lokohin” o “manloko” sa pamamagitan ng panlilinlang o pagkukunwari. Sa eleksyon, maraming porma ang dayaan: pagpapalit ng bilang ng boto, pagnanakaw ng boto, atbp.

ELEKSIYON – Nagmula sa Latin na “eligere” na nangangahulugang “pumili”. Mula naman ang eligere sa salitang Latin at Griyegong “lego” na ibig sabihin ay “kumalap, kumolekta, pumili”.

ENVELOPE – Sisidlan ng liham at iba pang dokumento. Mula sa lumang Pranses na salitang “envolupen” (“maging bahagi sa kasalanan o krimen”). Galing rin sa “envoleper” (“takpan, pagtakpan, itupi o balutin”). Pero tulad ng orihinal nitong kahulugan na “maging bahagi ng kasalanan o krimen,” kapag eleksyon, ang envelope ay kumakapal o bumabango depende sa laman.

GASTOS – Mula sa salitang “gastar” na nangangahulugang bumili gamit ang pera. Sa eleksyon, may kasabihan, “Ang labis na gastos ng kandidato, babawiin pagkaupo sa puwesto”.

HACK – Noong 1975, ginamit ang Ingles na salitang “hack” para mangahulugang pag-akses nang walang pahintulot sa computer records. Noong 1984, hindi na lang ang rekord sa computer ang iligal na pinapasok kundi ang computer system na. Noong 1960s, ginamit ito bilang “creative prank” o “malikhaing pagbibiro”. Sa Pilipinas, naikabit na ito sa Anonymous PH na nang-hack ng website ng mga ahensiya ng gobyerno at ng social media accounts ni Yaya Dub. Na-hack nga pala ang COMELEC website.

KAMPANYA – Pag-iikot at panunuyo ng mga kandidato para sa boto. Ito rin ay sistematikong pagkilos upang magpatampok ng isyu. Nagmula sa Pranses na “campagne” (“bukas na bansa”) at sa Latin na mga salitang “campania” at “campus” (“patag” o “level ground”). Mas ginamit noon ang salitang kampanya bilang terminong militar na “pagpasok sa teritoryo” o “pagpasok sa bukas na lugar o bansa”.

KANDIDATO – Naghahangad na maluklok sa isang politikal na posisyon sa pamamagitan ng halalan o pagpili. Mula sa Latin na salitang “candidatus” na nangangahulugang “nakasuot ng puti” at “maging maputi o makinang”. Pinakaugat nito ay ang Latin na salitang “candidum” na ang ibig sabihin ay: puti, puro, dalisay, sinsero, tapat, walang bahid ng korapsyon.” Ang mga kandidato noon sa sinaunang Roma ay nakasuot ng puting toga.

PRESINTO – Kung saan ikinukulong ang ating boto.

SD CARD – Secure Digital Card. Isa itong memory card format na nilikha ng SD Card Association para magamit sa portable devices. Maliit at manipis ngunit maraming mailalagay na electronic at digital files. Ipinakilala ito noong 1999 ng mga kumpanyang SanDisk, Panasonic, at Toshiba bilang upgraded multimedia cards. Ngayong eleksyon, sa SD Card ise-save ang datos ng mga boto. Ito ang modernong ballot box… na napakadaling palitan, iwala, nakawin, sirain, tapakan, burahin ang laman, at lagyan ng bagong boto. Secured talaga!

SMARTMATIC – Ang pribadong dayuhang korporasyon na nag-o-operate ng automated election system sa Pilipinas. Ipinanalo nito si Noynoy Aquino noong 2010 at ang kalakhan ng Liberal Party noong 2013. Batbat ng kontrobersiya, maraming kaso maging sa ibang bansa, ang Smartmatic ang “tiyak na nagdadala ng pinaka-credible na eleksyon sa bansa.”

VCM – Vote Counting Machine. Paalam, PCOS! Hello, VCM! Bagong makina, lumang problema, tuloy ang dayaan!

Taong 1998. Nagmamadali ang dalawang Overseas Filipino Workers na sina Uge at Alice Urtola, dala ang maliit nilang anak na si Angel at sanggol na si Monica, na makarating sa border ng Askovia para makatakas sa lumalalang giyera-sibil sa naturang bansa.

Pero pagdating sa border, mga babae at bata lang ang inuunang lisanin. Naiwan si Uge. Sa biyahe, nabomba ng mga rebelde ang trak na kinasasakyan nina Alice at ang dalawang anak. Nawalan sila ng malay. Inakalang patay na ang ina at si Angel, at nadala sa isang refugee camp ang sanggol na si Monica.

Ganito nagsimula ang teleseryeng Dolce Amore na pinalalabas pa ngayon sa Dos. Sa ganitong paraan nagsimula ang pinaka-basic na plot ng naturang teleserye: ang pagkakahiwalay ni Monica/Serena Marchesa (Liza Soberano) sa kanyang tunay na pamilya para mapalaki ng isang Italyanong bilyunaryong pilantropo na si Roberto Marchesa (Ruben Maria Soriquez) at asawang si Luciana (Cherie Gil). Sa piling ng mga Marchesa, nagkataon namang pinalaki si Serena ng isang Pilipinang yaya (Frenchie Dy).

Liza Soberano at Enrique Gil sa teleseryeng ‘Dolce Amore’ sa ABS-CBN-2.

Malamang sinadya, pero sa sinumang sumusubaybay naman sa international news, mapapansin ang pagkakahawig ng setting ng unang episode ng Dolce Amore sa tunay na nangyayari ngayon sa bansang Syria. Naglalabanan ang mga rebeldeng suportado ng gobyerno ng US at European Union at ang gobyerno ni Assad na suportado ng Rusya at Tsina. Ang resulta: mahigit apat na milyong sibilyang Syrian ang napuwersang lumikas sa kanilang bayan. Marami ang sinikap na tumawid patungong Europa. Daan-daan o libo pa nga, ang tinatayang nalunod o nasawi sa tangkang pagtawid sa Mediterranean Sea, sa pagitan ng Middle East at Europa.

Pero isa lang sa pinakahuli ang giyera-sibil sa Syria sa tuluy-tuloy na sigalot sa Middle East na dulot ng panghihimasok ng imperyalismong US dahil sa presensiya ng mayamang reserba ng langis dito. Hindi man totoo na may bansang Askovia na lugmok sa giyera noong 1998 ayon sa kuwento ng Dolce Amore, nariyan ang pananakop ng Israel sa Palestine mula 1940s hanggang ngayon. Nariyan ang giyerang Iran-Iraq noong 1980s. Nariyan ang pananakop ng Iraq sa Kuwait, at pananakop ng US sa Kuwait at Iraq, noong 1994-95. Nariyan ang pananakop ng US sa Afghanistan noong 2001 at sa Iraq noong 2002. Noong 2012, nariyan ang pananakop sa Libya.

Tulad ng maraming teleserye sa telebisyon ngayon, anumang seryosong isyung panlipunan ngayon ay nagsisilbing background lang ng love story o personal na mga istoryang gustong ikuwento ng teleserye.  Matatandaan, halimbawa, ang teleseryeng Minsan Lang Kita Iibigin noong 2011 na tungkol sa mga conflict sa pagitan ng mga karakter na nagkataong sundalo o nagkataong rebelde. Hindi rin naman kaiba ang Dolce Amore na ginamit ang tunay na pangyayari sa Syria o Middle East bilang backdrop ng plot twist na magibibigay daan sa pagkakakilala nina Serena at Simon (Enrique Gil).

Pero bilang mga manonood o tagasubaybay sa mga teleseryeng ito, mainam ring mapaglimian natin ang reyalidad sa mga likod ng ipinapakitang mga sitwasyon o konteksto ng mga kuwento. Malamang, kung mapapalalim natin ang kaalaman sa mga tunay na pangyayari sa lipunan, makikita nating mas nakakaengganyo subaybayan – at mas makabuluhan – ang mga pangyayari sa tunay na buhay.

Larawan sa itaas: Shoot ng unang eksena ng teleseryeng ‘Dolce Amore’ ng ABS-CBN-2. Mula sa www.dolceamore.ph

Katatapos pa lang–dalawang linggo na ang nakararaan–ng teleseryeng The Story of Us sa ABS-CBN-2. Malamang, mayroong nanood sa inyo, katulad ng panonood ko. Nitong huling dalawang buwan, dahil sa ilang personal na sirkumstansiya na hindi ko na ikukuwento rito, nakatutok ako sa telebisyon sa panahong ipinapalabas ang mga primetime na teleserye ng Dos.

Hindi mahirap makakuha ng atensiyon ang The Story of Us. Bukod sa sikat (at may angking husay din naman sa pag-arte) na mga artistang sina Xian Lim at Kim Chiu (dalawang pangalan na sa ibang henerasyon ay baka mapagkamalang artista sa Hong Kong o China), madaling nabitag sa kuwento ng pagmamahalan.

Sina Macoy (Lim) at Tin (Chiu) ay childhood sweethearts sa dalampasigan ng isang komunidad ng mga mangingisda sa Palawan, nagpursiging makapag-aral sa Maynila para sa gumanda ang buhay. Kalauna’y natulak si Tin na mangibang bayan sa Amerika dahil sa pagkakasakit ng kanyang kapatid na special child. Doon niya nakilala ang tunay na ina na si Myra (Zsa Zsa Padilla) at suwail na kapatid na si Caitlyn (Kira Balinger).

Samantala, nagkalabuan sila ni Macoy. Sa kagustuhan niyang muling mapaibig si Tin, sinundan ni Macoy ang dating kasintahan sa Amerika. Doon sila nasangkot sa kung anu-anong kumplikadong sitwasyon – naging sikat na hairdresser si Tin, nakapangasawa ng isang mayamang Fil-Am (Bryan Santos) na may matapobreng ina (Princess Punzalan). Naging TNT sa Amerika si Macoy, pero dahil sa pagpupursigi’y nakakuha ng magandang trabaho sa isang restawran at isang elderly care center bilang caregiver. Dahil sa pagkakasangkot ni Macoy sa isang aksidente kaya siya nadiskubre ng mga awtoridad sa US at tinugis bilang illegal alien. Siyempre, dumulo ang kuwento sa pagbabalik nila sa Pilipinas, sa Palawan kung saan nanumbalik ang kanilang pagmamahalan.

Pangkaraniwan na sa atin ang kuwento ng pangingibang bayan. Sa US, ayon sa 2010 census, mahigit apat na milyon ang Pilipinong immigrant. At ito lamang ang mga nag-fillup sa census. Tinatayang mahigit isang milyon ang Pilipinong undocumented immigrants—o mga Pilipinong “ilegal” ang presensiya sa Amerika.

Bakit ba natutulak mangibang-bayan ang mga Pilipino? Alam na rin natin ang dahilan. Walang sapat na trabaho sa sarili nating bayan, kaya iyung kayang mag-abroad (at kayang magsakripisyo na iwan ang pamilya) ay nag-a-abroad. Kayang mag-abroad ni Tin dahil nasa Amerika naman ang tunay niyang ina. Katulad naman ng maraming mahal-sa-buhay na pinepetisyon o sumusunod sa mga asawa o kaanak nilang nasa abroad na si Macoy. Kahit na pakay niya sa pag-Amerika ang muling mahalin ni Tin, di nagtagal ay napagtanto rin ni Macoy na hindi madali ang buhay sa ibang bansa. Napagtanto niyang sa kabila ng diskriminasyon at mababang estado-sa-lipunan, tinitiis ng mga Pilipino ang pinakamahihirap na mga kalagayan para lang mapagpadala ng remitans.

Pag-ibig ang nagtutulak sa mga migrante na mangibang-bayan, at hindi kaiba rito sina Tin at Macoy. Yun nga lang, malaking balakid sa ganap na eksposisyon ng sitwasyon ng mga OFW ang prayoridad ng mga manunulat ng teleseryeng ito na magpokus sa love story ng dalawa. Kahit pa gumamit ito ng device na pagsingit ng testimonya ng mga tunay na OFW na nagkukuwento sa paghihirap nila sa abroad. Lalong naging problematiko ang istorya nang makauwi si Macoy sa Pilipinas at nakakuha ng trabaho sa real estate at dito’y agad siyang naging matagumpay. Sa totoong buhay, hindi makauwi ang maraming OFW, hindi dahil hindi na nila gustong umuwi, kundi dahil wala pa rin silang makuhang trabahong may nakabubuhay na sahod pag-uwi.

Sa huli, tila naghanap lang ng reyalidad na pamilyar sa atin ang mga gumawa ng The Story of Us para magkaroon ng dahilan na pumunta ng Amerika at i-shoot ang isang love story na behikulo ng dalawang sikat na artista ng network.